Bạn đă biết?
Nguyễn Trọng Đa
BÁO TUỔI TRẺ
Trong ảnh quảng cáo,
tại sao các đồng hồ thường chỉ 10
giờ 10 phút?
Theo các nhà tâm lư, ở
vị trí đó kim đồng hồ trông giống một
miệng cười, sẽ có tác dụng mời gọi.
C̣n khi chỉ 3 giờ 40 phút, chúng tạo hiệu ứng
ngược lại.
Ngoài ra, kim chỉ 10 giờ 10
phút vẽ ra một h́nh ảnh hài ḥa, bởi sự
đối xứng gần như hoàn hảo. Kim giây khi
ở giữa số 5 và 7 sẽ tạo một ngôi sao
với hai kim kia. Và như thế chúng cũng không che
lấp những đồng hồ nhỏ chỉ ngày và
chỉ giây thi đấu thể thao.
Với đồng hồ
điện tử th́ việc sắp đặt đó không
có ư nghĩa ǵ, nhưng các nhà quảng cáo luôn quan tâm
đến ư nghĩa đặc biệt của các con
số. Đối với thị trường châu Á
chẳng hạn, số 8 (người Trung Quốc phát âm
giống chữ “phát”) được xem là mang lại
hạnh phúc, phát đạt.
Chất hữu cơ gốc
động vật nào có nhiều nhất?
Đó là chất kitin, một
polisacarit có đạm, nghĩa là một chuỗi phân
tử đường chứa một nguyên tử
đạm và nối kết với nhau để tạo
một polymer. Kitin là thành phần chính tạo nên bộ
xương ngoài của các loài động vật chân có
đốt (côn trùng, tôm cua, lớp nhện), và cũng có
nhiều trong màng tế bào của nấm và vi khuẩn. Là
chất có nhiều hóa trị, nó có thể cứng như
vỏ cua hoặc mềm như chân động vật.
Ráy tai gồm những ǵ?
Một hỗn hợp bă
nhờn, mồ hôi, tế bào da chết và những mảnh
lông vụn. Ráy tai có nhiều chất béo, lư tưởng
để hút bụi, vi trùng và các loại nấm t́m cách
phiêu lưu vào đường ống tai. Khi ráy tai ra bên
ngoài, các axit béo bị không khí oxit hóa, làm nó có mùi dầu,
giống như cục bơ bị hôi dầu.
Nước tiểu gồm
những ǵ?
95% là nước cùng với
tất cả chất thải của máu. Nước
tiểu đă được lọc qua thận: chất
khoáng (như sodium), urê (tạo mùi khai của ammoniac), chất
créatinin, axit uric, cùng một số kích thích tố, phân hóa
tố và một số phân tử thức ăn hay thuốc
bị loại ra khỏi cơ thể. Chất urê và
créatinin do cơ thể sản xuất là rất
độc, nhưng con người không bị ngộ
độc nhờ thận đă gom chúng lại và thải
ra trong nước tiểu.
Loài chim nào bay cao
nhất?
Chưa có kỷ lục chính
thức nào được công bố, nhưng theo LPO (Liên
đoàn Bảo vệ chim chóc Pháp), đó có thể là loài
ngỗng Anser indicus, v́ chúng đă bay ngang với độ
cao của núi Everest, tức gần 9.000m. Đó là một
thành tích đáng kể, v́ ở độ cao này áp suất
không khí chỉ c̣n 1/3 so với mặt đất, nghĩa
là lực nâng bị giảm nhiều và hô hấp khó
nhọc, chưa kể đến nhiệt độ -500C.
Tại sao có mùi thơm, mùi hôi?
Sự phân biệt này có tính
chất văn hóa. Có thể nói, đầu tiên một em bé
chưa biết mùi nào là hôi, mùi nào là thơm. Qua nuôi dạy,
đứa bé sẽ học biết rằng mùi của
thức ăn, hoa, sự sạch sẽ là thơm, tốt;
và ngược lại, thịt ươn và phân là hôi
thối và xấu. Dần dần nó sẽ tự nhận
xét bằng cách loại suy với các mùi qui chiếu, vốn
thay đổi tùy theo truyền thống ẩm thực
từng quốc gia. Do đó, người Thái Lan không
chịu được mùi phó mát, nhưng họ lại
thích mùi mắm cá mà người phương Tây không
chịu nổi.
Máy rửa chén không dùng
nước?
Sinh viên Đại học
Tiếng động nhân
tạo nào lớn nhất?
Âm thanh
lớn nhất trên Trái đất có lẽ là tiếng
ồn của một tên lửa khi phóng, tùy thuộc
lượng và loại chất nổ. Đối với
tên lửa Ariane V, mức độ tiếng ồn là 192dB,
lúc các động cơ phụ và động cơ chính Vulcain
bắt đầu nổ, cao gấp 100.000 lần so với
tiếng ồn của một máy bay phản lực
loại lớn.
Tiếng ồn có khả
năng tạo các chấn động làm hỏng các
thiết bị của tên lửa. Đây là lư do mà
người ta phải phun hàng trăm mét khối
nước dưới các động cơ khi tên lửa
bay lên. Đám mây hơi nước này chia nhỏ sóng âm thanh
bằng cách đưa các giọt nước vào giữa
xung động, làm giảm được tiếng ồn.
Tại sao mực nước
biển dâng cao?
Do sự trương nở
của nước, hệ quả của t́nh trạng Trái
đất ấm dần lên. Nước tăng thể tích
khi nhiệt độ tăng. Trong một thế kỷ,
mực nước biển cao hơn khoảng 15cm, tức
1-2mm mỗi năm và nhiệt độ Trái đất
tăng trung b́nh 0,6°C. Ước tính mực nước biển
sẽ tăng đến 44cm từ nay đến năm
2100. Cho đến nay, sự tan chảy các sông băng
chưa có vai tṛ quan trọng. Chỉ các sông băng trên núi
chịu tác động của t́nh trạng Trái đất
ấm dần lên, trong khi các vùng băng đá ở Groenland
và
Đêm nào cũng mơ?
Trung b́nh mỗi đêm chúng ta
nằm mơ 100 phút, cứ mỗi 90 phút chúng ta mơ 20
phút. Giấc mơ xảy ra khi năo hoạt động
mạnh, trong 20-25% thời gian ngủ. Nếu thức
dậy trong thời gian đang mơ có khả năng
nhớ lại 80% giấc mơ vừa qua, nhưng thức
ngoài lúc đó, người ta chỉ c̣n nhớ nhiều
nhất khoảng 7%.
Con tắc kè mù có khả
năng đổi màu da không?
Có. V́ thị giác của
tắc kè không liên quan đến việc đổi màu da
của nó. Từ lâu, người ta tin rằng khả
năng đổi màu là một kỹ thuật ngụy
trang, khi tắc kè phân tích màu sắc của môi trường
xung quanh để đổi màu da. Nhưng thật ra
tắc kè đổi màu da để thể hiện tính khí
của nó.
Tắc kè
Nếu tất cả
người Trung Quốc đồng loạt nhảy lên cao
1,5m, trục Trái đất có bị lệch không?
Thử tính, năng
lượng do 1,3 tỉ người Trung Quốc - nặng
b́nh quân 60kg, nhảy lên cao 1,5m - tạo ra 1.160 tỉ joule.
Rất mạnh đấy. Nhưng chỉ tương
đương một trận động đất 4,8
độ Richter. Ngay trận động đất 9,3
độ Richter, tạo sóng thần tại
Rùa có thể ra khỏi vỏ?
Không được! V́
mai rùa chính là một phần bộ xương của nó.
Vỏ rùa gồm cái yếm dưới bụng và cái mai trên
lưng. Bên dưới lớp vỏ này là những mảng
xương bám dính vào. Khi chụp ảnh rùa bằng X-quang,
ta thấy mỗi đốt xương đều liên
kết với một mảng vỏ.
Có thể thay đổi
giọng nói?
Có thể. Đây là công
việc của bác sĩ tai mũi họng. Phải tập
luyện để bắt chước giọng nói ḿnh
muốn có. Khi tập luyện, người ta dần
điều chỉnh chiều dài của dây thanh quản,
khiến âm thanh trầm hơn hoặc cao hơn.
Cùng lúc, tập thở sẽ
điều chỉnh cường độ âm thanh. Trong
một số trường hợp, giọng nói mới
sẽ trở nên tự nhiên sau hai hay ba lần tập
luyện. Một người nói giọng eo éo có thể
biến thành nói giọng ồ ồ.
V́ sao Trái đất quay quanh
chính ḿnh?
V́ những va chạm lúc
mới ra đời, cách nay khoảng 4,5 tỉ năm. Khi
đó, Mặt trời đă chiếu sáng và xung quanh là các
thiên thể quay hỗn loạn, trong đó có Trái đất.
Trái đất bị đụng chạm liên tục.
Có hai loại va chạm chính. Một,
các thiên thạch có quĩ đạo lớn hơn Trái
đất, bay rất nhanh và chạm ở phía ngoài làm
tăng tốc độ quay của Trái đất. Hai,
các thiên thạch có quĩ đạo nhỏ hơn, chạm
vào mặt trong Trái đất theo hướng làm Trái
đất quay ngược chiều, nhưng v́ tốc
độ chậm nên tác động không đáng kể.
Tóc và khí tượng học?
Tóc người, có tính co giăn
theo sự thay đổi độ ẩm tương
đối của không khí, được dùng trong máy đo
độ ẩm. Sợi tóc cột căng vào máy sẽ giăn
ra khi không khí ẩm, và co lại khi không khí khô.
Độ dài của tóc
biến đổi khoảng 2% khi độ ẩm xê
dịch từ 0% (không khí rất khô) đến 100% (trong
sương mù). Người ta đồn rằng tóc vàng
nhạy với độ ẩm hơn tóc nâu hung.
Tắc kè có màu ǵ khi ở trong
một hộp kính phản chiếu mọi phía?
Tắc kè bắt chước
màu của vật nó ở gần. Nhưng sự biến
hóa này có giới hạn. Tắc kè đổi màu da nhờ
màu chứa trong các tế bào đặc biệt, biến hóa
theo nơi ở và do những xúc động. T́nh trạng
sức khỏe, nhiệt độ, ẩm độ...
cũng ảnh hưởng đến màu sắc.
Màu chính của tắc kè là xanh
lá, v́ 85 loài tắc kè được biết hiện nay
đều sống trên cây. Khi bị nhốt trong hộp
kính phản chiếu tứ bề, tắc kè trở lại
màu nguyên thủy của ḿnh: xanh lá.
Nước của núi băng
trên biển có thể uống được?
Được, v́ đó là
nước ngọt. Băng trôi là đỉnh chóp của
những núi băng tách ra và trôi trên mặt biển. Băng
là do tuyết tích tụ lâu năm nên không mặn. Nhưng
biển Bắc cực lại khác, ở đây có những
tảng băng trôi floe có vị mặn, là mảnh vỡ
của các lớp băng - h́nh thành khi nước mặt
biển bị đông lạnh. Có thể phân biệt
băng trôi với floe v́ lớp băng ít khi dày quá vài mét.
Lều tuyết có thể
chống lạnh?
Bên trong một lều
tuyết có người nhiệt độ có thể duy tŕ
ở mức - 10C, dù nhiệt độ bên ngoài
xuống tới - 200C. Sự cách nhiệt tùy
thuộc khả năng của chất dẫn nhiệt, điều
mà các nhà vật lư gọi là suất dẫn nhiệt.
Đây là tính chất riêng
của từng chất liệu, được diễn
tả bằng watt trên mỗi mét và mỗi độ.
Suất dẫn nhiệt của không khí là 0,02 và của
nước đá là 2,2.
Như vậy, nước
đá là chất dẫn lạnh tuyệt vời. Nhưng
nước đá có 100% nước, trong khi tuyết
chỉ có 10% (90% của tuyết là không khí), v́ vậy,
tuyết là chất cách nhiệt gần 100%.
Ốc sên xâm nhập thành
phố bằng cách nào?
Thật ra chúng là cư dân
của thành phố từ lâu. Những con vật này đi
theo con người khi rời bỏ nông thôn để
định cư ở các đô thị. Tại Paris, chúng
tiếp tục đến một cách tự nhiên theo các băi
cỏ hay cây cối.
Khi thời tiết ẩm
ướt, ốc sên có thể đi 20m trong một đêm.
Khi đến nơi có cỏ xanh, chúng ở lại,
lặng lẽ sinh sản. Kẻ thù của chúng (chuột,
nhím, cóc, rắn, chim gơ kiến, vịt, cua...) rất
hiếm ở thành phố. Chúng có thể đến
dưới dạng con trưởng thành hay trứng
nằm trong đất và cây kiểng đến từ nông
thôn.
Tại sao phụ nữ
chịu đau kém hơn nam giới?
Số thụ thể trên
mặt da phụ nữ nhiều hơn so với nam
giới: khoảng 34 sợi thần kinh/cm2, trong khi
nam giới chỉ có một nửa. Số thụ thể
càng nhiều, lượng thông tin về trung tâm xử lư
sự đau đớn ở năo càng nhiều.
Ngoài ra, testostérone (hormon nam) kích
thích sản sinh chất giảm đau endorphine hiệu
quả hơn oestrogène (hormon nữ). Một giải thích
nữa liên quan đến văn hóa, đó là v́ phụ
nữ dễ nghĩ rằng ḿnh... yếu hơn phái
mạnh.
Con vật nào cũng biết
bơi?
Đại đa số. Ngay
cả các loài không thích nước cũng có bộ phổi
với chức năng như cái phao nổi, nên chúng nổi
trên mặt nước. Loài chim có điểm lợi là
xương rỗng và bộ lông chống ướt.
Trường hợp bất ngờ bị rơi xuống
nước, con gà có thể cố gắng vào bờ nhanh
nếu bờ không quá xa.
Khả năng bơi lội
của các loài sống trên đất tùy thuộc khu vực
sống tự nhiên của chúng. Những con vật
thường sống ở khu vực ẩm ướt
không ngần ngại làm ướt bộ lông hoặc
vảy của chúng.
Người ta biết cọp
và báo rất thích nước. Ngược lại, sư
tử rất khó chịu khi chân bị ướt. Nhiều
động vật ăn cỏ cũng không sợ
nước: ḅ, voi, dê, hươu cao cổ và tê giác châu Á.
Các loài rắn và thằn lằn hầu như là vô
địch về bơi lội.
Chỉ có một ngoại
lệ là phần lớn các loài khỉ không thích
nước, nhất là các loài dă nhân có thân thể to lớn
và đôi tay dài. Đười ươi hoặc khỉ
gorilla rớt xuống nước sẽ bị chết
đuối.
Giọng nói có già đi không?
Có. V́
giọng cũng có những “vết nhăn”. Thường
th́ đến 55 tuổi giọng nói vẫn tốt,
nhưng sau đó giọng sẽ già đi. Sụn của
thanh đới tích tụ nhiều vôi và mất dần
độ mềm dẻo. Việc phát âm cho thấy dấu
hiệu của chứng hư khớp. Kết quả là các
phụ âm không có cùng âm vang như trước và giọng nói
run run. Hiện tượng này xảy ra với mọi
người lớn tuổi, kể cả các ca sĩ opera.
Tại sao mũi dân say
rượu lại đỏ?
V́ họ uống rượu!
Tác động của rượu giống như lúc bị
rét, xúc động hay stress, làm dăn các mạch máu nhỏ
dưới da. Màu đỏ lên đến g̣ má và mũi. Y
học gọi đó là sủi đỏ mặt (couperose),
không phải là bệnh nghiêm trọng mà chỉ gây khó
chịu. Đỏ mặt thường không kéo dài quá lâu
nhưng với người nghiện, màu đỏ không
biến mất v́ các mạch bị dăn nở liên tục.
Tại sao người ta
bị chảy nước mắt khi gọt củ hành?
Khi gọt củ hành, bạn
đă giải phóng phân hóa tố aliinas. Các phân tử này có
chứa lưu huỳnh tan vào không khí và biến thành
thiosulfinate, hợp chất làm cay mắt. Năo được
thông báo và tức khắc khởi động các tuyến
lệ để rửa mắt. Nên cắt gọt hành
gần ṿi nước đang chảy, hỗn hợp làm cay
mắt sẽ ḥa tan vào nước.
Các phi hành gia găi cách nào khi ra
ngoài không gian?
Chẳng có cách nào cả.
Ngứa th́... cố mà chịu. Tuy nhiên, họ rất ít khi
ngứa. Khi ra khỏi tàu không gian, sự lo lắng
khiến họ chẳng c̣n nghĩ đến chuyện ǵ
khác ngoài công việc được giao và những qui
định nghiêm ngặt về an toàn. Năm 1991, găng
tay của một phi hành gia tàu con thoi người Mỹ
bị chọc thủng lúc đang làm việc. Da tay bị
hút ra, bít vào lỗ rách. Vết thương bị sưng to
suốt mấy ngày, nhưng ông ta chỉ phát hiện sau khi
trở về tàu.
Vàng trên Trái đất
đến từ các v́ sao?
Phải, và từ sự bùng
nổ của các ngôi sao lớn ngay trước lúc tắt.
Đó là các siêu tân tinh (supernovae).
Thoạt đầu trong vũ
trụ chỉ có hydrogène, nguyên tử nhỏ nhất, và
một ít hélium. Các loại nguyên tử khác chỉ xuất
hiện trong ruột các ngôi sao, nơi nhiệt độ và
áp lực cao đến độ hydrogène kết tụ
lại để tạo ra các nguyên tử lớn hơn.
Những phản ứng dung hợp này tỏa ra năng
lượng: nhiệt và ánh sáng. Năng lượng liên
tục thoát ra ngoài chân không và nếu không có ǵ bổ sung, sao
sẽ bị nguội và co lại. Nhưng các loại nguyên
tử quá lớn - lớn hơn sắt - có khuynh
hướng tự vỡ ra hơn là kết tụ thêm.
Điều đó có nghĩa là thay v́ tạo thêm năng
lượng, phản ứng dung hợp ra chúng lại tiêu
phí năng lượng. Kết quả: ngôi sao không thể
duy tŕ sự cân bằng của ḿnh bằng cách tạo ra các
nguyên tố nặng như vàng.
Các nguyên tử vàng xuất
hiện ở nơi khác. Ở đâu? Từ các siêu tân tinh.
Lúc sắp tàn lụi, những ngôi sao to gấp nhiều
lần Mặt trời sẽ nổ tung, giải tỏa
năng lượng tương đương với hàng
triệu ngôi sao b́nh thường. Khi đó một phần
năng lượng kết tụ thành những nguyên tử
lớn. Tất cả vàng trên thế giới, kể cả
đồng, ch́, thủy ngân hay uranium... ra đời do các
vụ nổ kinh hoàng của các ngôi sao tồn tại
trước Mặt trời từ rất lâu.
Cà rốt làm sáng mắt?
Nếu bạn đă cần
phải đeo kính th́ ăn cà rốt chẳng giải
quyết được ǵ cả. Thế nhưng tại
sao người ta nói ăn cà rốt làm sáng mắt? V́ nó
chứa chất beta-carotène, được cơ thể
chuyển hóa thành vitamin A, rất cần cho mắt.
Thiếu vitamin A có thể dẫn đến mù mắt.
Nhưng hăy yên tâm, tại các
nước giàu có, vitamin A chẳng bao giờ thiếu. Vô
vàn loại thức ăn có vitamin A: sữa, bơ,
trứng, gan béo, rau xanh, trái cây màu vàng và cam... Cà rốt có
rất nhiều vitamin và chất kháng oxit hóa, rất tốt
cho da mặt và tuổi thọ.
Ruồi có ích?
Công bằng mà nói, một
số họ ruồi cũng giúp ích cho nghiên cứu khoa
học. Các nhà nghiên cứu gen thích dùng ruồi giấm trong
nghiên cứu (nhờ loại ruồi này mà người ta
chế tạo được thuốc Viagra). C̣n ruồi
thuộc họ dolicopodidae được xem là chỉ báo
cho chất lượng của môi trường, v́ chúng
sẽ rời đi lập tức khi nơi ở bị ô
nhiễm. Ấu trùng của chúng, lucilia sericata,
được dùng để rửa và giúp vết
thương mau lành. Loài ruồi calliphora viscina cho phép các nhà
điều tra tính toán thời điểm chết của
một người, nhờ trứng và ấu trùng được
đẻ trong 48 giờ sau khi người ấy qua
đời
Khoai tây đang nảy mầm
rất độc?
Đúng. Màu xanh xuất
hiện trên củ cho biết nó đang nảy mầm và là
lúc chứa đầy độc chất, đặc
biệt là solanine. Khi đó khoai trở thành đắng.
Nếu nồng độ độc chất quá cao, khoai tây
đắng có thể gây nhức đầu, đau
bụng, tiêu chảy, thậm chí... chết người khi
tấn công vào hệ thần kinh. Nhưng hăy yên tâm, củ
khoai tây nảy mầm gây tử vong rất hiếm
thấy. Và một người nặng 70kg phải ăn
đến 2kg khoai tây như thế mới đủ...
chết.
Không thể rửa, gọt
vỏ hay nấu chín để giải độc. Củ
khoai tây khi đă chuyển sang màu xanh hay bóng loáng th́ chỉ
c̣n cách ném vào thùng rác.
Phát minh nào của nền
văn minh Ai Cập vẫn c̣n được sử
dụng?
Người Ai Cập cổ
đại tiên phong trong nhiều lĩnh vực: toán
học, y học, kiến trúc, hóa học. Nhiều phát minh
của họ được hoàn thiện qua thời gian
vẫn c̣n hiện diện trong cuộc sống chúng ta hôm
nay. Dương lịch, gạch, bia, tóc giả, son môi,
phấn má, kem chống nhăn, thiết bị đo
mạch, thuốc tra mắt, các tiểu phẫu như
cắt b́ và chữa đục thủy tinh thể đă được
sử dụng rộng răi thời các vua Pharaoh. Đáng
ngạc nhiên hơn nữa khi cách đây 35 thế kỷ,
người Ai Cập đă biết dùng nước
tiểu phụ nữ để chẩn đoán t́nh
trạng thai. Họ tưới nước tiểu lên
hạt lúa ḿ và chờ các hạt này nảy mầm
dưới tác động của hormon foliculin.
Có thể làm giả đá quí?
Tất cả loại đá
quí đều có thể làm giả được. Nhưng
đá quí nhân tạo có một khuyết điểm, đó
là chúng quá hoàn hảo, trong khi đặc tính của đá
quí tự nhiên là không hoàn hảo, không cân đối, v́
vậy đá tổng hợp chỉ được dùng cho
các đồ trang sức loại 2. Tuy nhiên, giá của hai
loại thật và giả chênh nhau 10-50% tùy loại, nên
nhiều khi người mua cũng bị lầm.
Trọng lượng và
độ cao
Trọng lượng thay
đổi theo độ cao. Trọng lượng mỗi
người bằng với trọng lực Trái đất
tác động lên cơ thể và tỉ lệ với
khoảng cách giữa Trái đất và cơ thể. Càng
ở xa Trái đất, trọng lượng càng giảm.
Khi ở quá xa, trọng
lượng bằng không, đó là t́nh trạng không
trọng lực. Ở độ cao 10.000m, trọng
lượng chỉ giảm ba phần ngàn so với khi trên
mặt đất. Điều lạ là trọng
lượng giảm khi đi sâu vào ḷng đất:
trọng lực tác động trên cơ thể
được bù trừ bằng vật chất ở trên
đầu bạn. Khi xuống đến trung tâm Trái đất,
t́nh trạng không trọng lực lại xuất hiện.
Điện thoại di
động: cách tự bảo vệ chống sóng
điện từ
Trung tâm Nghiên cứu và thông tin
độc lập về sóng điện từ (CRIIREM)
ở Paris (Pháp) đưa ra một số khuyến cáo
nhằm hạn chế ảnh hưởng của sóng
điện từ đối với cơ thể:
1. Không cho người
dưới 15 tuổi sử dụng điện thoại
di động (ĐTDĐ).
2. Đừng bao giờ áp
ĐTDĐ gần bụng phụ nữ có thai, và
để xa ít nhất 20cm đối với các bộ
phận kim loại ghép trong cơ thể.
3. Sử dụng ĐTDĐ có
mức hấp thụ sóng (SAR) càng thấp càng tốt,
tốt nhất là dưới 0,7W/kg.
4. Đừng cất
điện thoại gần tim, nách, háng, bộ phận sinh
dục.
5. Sử dụng tai nghe
nhằm tránh ĐTDĐ ở gần tai và năo.
6. Hạn chế số
lần gọi và giảm thời gian cuộc gọi.
7. Chỉ gọi khi
ĐTDĐ bắt sóng tốt.
8. Chỉ gọi khi đang
ở yên, đừng gọi trên xe, tàu hoặc khi đi
bộ.
9. Không gọi ở trong xe và
trong các cấu trúc kim loại, vốn trở thành một
“lồng Faraday” ngăn chặn tín hiệu phát đi.
10. Hăy để xa và
đặt đứng ĐTDĐ trong thời gian kết
nối, cho đến khi có tiếng chuông báo đầu
tiên. Thường có tiếng bip hoặc tín hiệu đèn
báo cho biết là máy đă kết nối.
11. Tránh xa người xung quanh
để họ không bị phơi nhiễm trường
điện từ.
12. Ban đêm, phải
đặt ĐTDĐ xa đầu ít nhất 50cm.
Rượu vang trắng gây
nhức đầu hơn vang đỏ?
Trong mức độ nào
đó. Hai nhóm chất gây nhức đầu: các sulfite và các
amin phát sinh sinh vật (histamin, eilamin...) - được
tạo ra trong quá tŕnh lên men, có nhiều trong vang trắng
hơn vang đỏ.
Các sulfite làm giăn mạch máu, gây
sức ép trong năo. Người ta cho sulfite vào vang trắng
để rượu không đổi thành màu nâu. Vang
đỏ có ít sulfite hơn, v́ rượu đỏ có
sẵn các polifenola chống oxy hóa. C̣n các amin phát sinh sinh
vật thay đổi tùy theo loại nho (chardonnay, pinot,
merlot…).
Tại sao ở trên cao
lạnh hơn?
V́ không khí trên cao loăng hơn.
Khả năng tích nhiệt và khôi phục nhiệt của
không khí tỉ lệ với độ đặc của
nó. Khi không khí loăng hơn theo độ cao, áp suất và
nhiệt giảm đi. Do đó, mặc dù ở gần
Mặt trời hơn, nhiệt độ không khí giảm
trung b́nh 10C khi lên cao 100m.
Nhưng hăy cảnh giác, càng lên
cao tia cực tím và tia hồng ngoại càng dày hơn v́ có ít
không khí để lọc bớt.
Tại sao cá biển có
nhiều màu sắc hơn cá sông?
Đó là do môi
trường sống và cuộc chiến sinh tồn.
Để né tránh kẻ thù mạnh hơn ḿnh, cá phải có
màu sắc ḥa lẫn vào môi trường.
Đáy sông thường có màu
xanh xám, do vậy cá hồi sông có màu lục nhạt tái trên
lưng giúp nó rất khó bị chim săn mồi nh́n
thấy.
C̣n bụng của nó có màu
trắng để lẫn với ánh sáng mặt trời,
khiến kẻ thù bơi phía dưới không nh́n thấy.
Tương tự với cá ở vùng biển lạnh do môi
trường mờ đục! Cá biển nhiều màu
sắc là loại sống ở vùng biển nóng và chúng
thường sống gần các băi san hô, có màu sắc
rực rỡ.
Cá có ngủ không?
Khó nói v́ cá không có mi mắt! Cá
ngủ lúc đang mở mắt? Có thể lắm. Thật
ra, tất cả tùy thuộc vào cái mà người ta gọi
là giấc ngủ. Nếu ở giai đoạn không
hoạt động, rơ ràng cá đang ngủ. Có ai không nh́n
thấy cá đứng im bất động trong hồ
kiếng? Sau nhiều nỗ lực, chúng c̣n tăng thời
gian nghỉ ngơi này! Cá vẹt c̣n tạo ra một cái kén
nước nhờn lúc nghỉ ngơi. Giống như chúng
ta chui vào trong chăn vậy!
Cá có uống nước không?
Chỉ có cá biển mới
bị khát nước. Tại sao? Mọi loại cá
đều có cùng nồng độ muối trong máu
(khoảng 9gr/lít). Cá sống ở nước ngọt, do đó
có máu mặn hơn nước xung quanh. Thế là từ bên
này nước sang bên kia (tế bào da và mạch máu) do
chất lỏng không cùng độ mặn giống nhau.
Đó là hiện tượng thẩm thấu: nước
từ phía ít mặn hơn thấm qua màng để pha loăng
với phía mặn hơn. Như vậy nước
thấm liên tục vào cơ thể cá nước ngọt.
Muốn tránh bị hút hết
muối, nó phải đẩy nước thừa ra
để không thay đổi tỉ lệ muối trong máu
của ḿnh. Như thế nó chẳng cần uống
nước. C̣n cá biển? Ở đây là chuyện
ngược lại: máu cá biển chứa ít muối hơn
nước biển! Nước có khuynh hướng
chạy ra ngoài, chủ yếu thông qua mang cá! Để
giữ lại nước, cá biển không “tiểu
tiện”, hoặc “tiểu” rất ít. Nhưng dù vậy nó
vẫn bị mất nước rất nhiều. Giải
pháp duy nhất: uống nước vào! Nhưng uống
nước mặn nó lại đưa thêm muối vào
cơ thể sao? May thay, nó có phân hóa tố do một
loại tế bào đặc biệt tiết ra để
loại bỏ muối thừa!
Các vụ thử hạt nhân
ảnh hưởng đến khí hậu hay không?
Sức mạnh của bom
hạt nhân phải ít nhất là 10 triệu tấn TNT
để bụi vụ nổ có thể lên cao tới 30km.
Đây là độ cao cần có để bụi tồn
tại và chặn đứng các tia sáng mặt trời.
Điều này đă xảy ra ngày 27-8-1883, khi núi lửa
Krakatoa ở Indonesia phun gần 25 triệu tấn bụi
lên cao 40km. Kết quả bụi mờ này làm giảm
nhiệt độ trung b́nh 0,25°C trên toàn thế giới.
Khoảng 520 vụ nổ
hạt nhân trên không trung từ năm 1945-1980 đều có
sức mạnh dưới 10 triệu tấn TNT. Trong
trường hợp chiến tranh hạt nhân, chỉ
cần khoảng 1.000 quả bom nổ (trong tổng số
32.600 quả trên thế giới hiện nay) th́ nhiệt
độ giảm xuống khoảng 100C trong 10 năm.
Cá trích thông tin với nhau
bằng... hậu môn?
Theo một nhóm ba nhà nghiên
cứu người Anh và
Tại sao người ta không
nhận ra giọng của ḿnh trong băng thâu?
Khi chúng ta nói, các sóng âm phát
xuất từ thanh đới đến tai trong của
chúng ta qua hai đường: vành tai ngoài đón nhận
mọi âm thanh; xương hàm và xương sọ có
nhiệm vụ dẫn sóng âm. Cả hai cách tiếp nhận
âm thanh này phối hợp với nhau tạo ra một
sắc giọng mà chỉ có chúng ta nhận biết mà thôi.
Các rung động của ṿm
họng có thể được một micro ở họng
nhận bắt được, và micro này tạo ra một
sắc giọng khác cho giọng của chúng ta. Hệ
thống này gọi là micro họng, được sử
dụng để giao tiếp trong t́nh huống ồn ào.
Trong khi đó, loa nghe của ca sĩ lúc thâu băng
được dùng để nghe âm nhạc. Nếu âm
nhạc được phát trong pḥng thu, nó sẽ
được micro thu nhận. Với loa nghe, người
ta chỉ ghi nhận giọng nói mà thôi. Và giọng sẽ
cần được ḥa trộn thêm một lần
nữa.
Nước sôi rửa sạch
hơn nước lạnh không?
Đúng, bởi v́ nhiệt là
tăng các phản ứng lư hóa. Khi có thêm năng
lượng, nhiệt làm giảm các liên hệ phân tử
của vật chất. Người ta nhận thấy tốc
độ của phản ứng hóa học tăng gấp
đôi mỗi lần nhiệt độ tăng 10°C.
Nhờ đó, nước sôi làm mềm các vết bẩn và
làm suy yếu các lực liên kết của phân tử,
vốn làm việc chùi rửa thường khó khăn.
Cũng theo cách này, các chất tẩy rửa thường
tan tốt trong nước nóng.
Trái đất sẽ ra sao
nếu loài ong biến mất?
Nếu
điều này xảy ra th́ đó là một thảm họa
thật sự cho Trái đất và nhân loại chúng ta.
Tiến sĩ Bernard Vaissière, thuộc Viện Nghiên cứu
nông nghiệp quốc gia Pháp (INRA), giải thích: nếu loài
ong biến mất, 80% các loài thực vật sẽ bị
đe dọa, kéo theo sự biến mất của 1/3
nguồn lương thực của chúng ta. Thật
vậy, 80% việc thụ phấn của thực vật
là nhờ côn trùng, nhất là nhờ 20.000 loại ong trên toàn
thế giới. Không có loài côn trùng thụ phấn nào
(ruồi, bướm, kiến...) có thể so sánh với
loài ong do thân ong có rất nhiều lông, có khả năng bám
giữ một lượng phấn rất lớn. Một
ưu điểm khác: ong trung thành với một loài
thực vật nào đó, nhờ đó bảo đảm
sự ḥa trộn gen giữa đực và cái.
Ngày nay xây kim tự tháp Kheops
tốn bao nhiêu?
Ngày nay, nếu xây
dựng một kim tự tháp với kích thước như
kim tự tháp Kheops ở Ai Cập bằng bêtông sẽ
cần hơn 4,3 tỉ USD, với khoảng 50 triệu
giờ lao động, tức gần sáu năm. C̣n nếu
xây bằng đá với khoảng 2.500.000m3 đá vôi
phải mất 25 năm và chi phí tăng gấp ba lần.
Ước tính này được
Franc5ois Martineau, trưởng bộ phận đánh giá công
tŕnh của Công ty Pháp Campenon-Bernard SGE, thực hiện
năm 1996. Việc đánh giá công tŕnh của kim tự tháp
đ̣i hỏi lao động của 10 kiến trúc sư
trong thời gian một năm, cộng với chi phí
nhiều triệu USD.
Có vàng trên Mặt trăng?
Có, nhưng ít hơn Trái
đất nhiều. Cách nay 4,5 tỉ năm, một thiên
thạch đường kính hàng trăm kilômet va chạm
mạnh với Trái đất chúng ta. Các mảnh vỡ bay
xa và bị cuốn vào quĩ đạo Trái đất,
dần h́nh thành Mặt trăng. Do đó, Trái đất và
vệ tinh Mặt trăng có thành phần cấu tạo
rất giống nhau.
Âm thanh xuyên qua tường
thế nào?
Sóng âm thanh làm rung các nguyên
tử khi lan tỏa trong chất rắn. Khi chạm vào
bức tường th́ sóng âm đi xuyên qua tường, và
các lớp cuối của tường hoạt động
như một màng loa khuếch đại tiếng
động trong pḥng. Khi tấm chắn mỏng và
đồng chất như kính chẳng hạn th́ cả
tấm kính sẽ rung động. Nói chung, các vật
liệu dày cách âm tốt hơn vật liệu mỏng, v́
các rung động âm thanh sớm bị suy yếu. Có
thể thấy rơ điều này với các tấm kính cách
âm dày tới 1cm.
Ong bị ong chích?
Có thể. Tuy nhiên, con ong
đang tấn công “đồng bọn” (ảnh) thuộc
loài philantus triangulum, có đặc tính không giống ai. Ong cái
có biệt danh “chó sói” của loài ong, thường xuyên
tấn công đồng loại để làm mồi cho con
và ong bố cũng giúp vợ đi săn. Các loài ong khác
không tấn công lẫn nhau.
Con cuốn chiếu có bao nhiêu
chân?
Tùy loài, nhưng không bao giờ
đến 1.000 chân (người Pháp gọi cuốn
chiếu là mille-pattes - con ngàn chân). Hai loài siphonophora millepeda
và illacme plenipes có 750 và 752 chân trên một chiều dài chưa
đầy 5cm. Những loài cuốn chiếu khác có ít chân hơn
nhiều, đôi khi chỉ 18 chân.
Tại sao nh́n thấy vô
số ngôi sao khi bị đập vào đầu?
Cú đập kích thích tế
bào cảm quang ở đáy vơng mô (giữ nhiệm vụ
tiếp nhận h́nh ảnh), tế bào này chuyển thông tin
“có vô số ánh sáng” đến năo. Tác dụng “nổ đom
đóm” chỉ kéo dài trong vài giây, khác xa với các khối u
và những cú va đập.
Con vật nào mạnh nhất?
Không phải trâu nước,
cũng chẳng phải voi. Nếu so trọng lượng
nâng lên với trọng lượng bản thân, kẻ có
sức mạnh vô địch thiên hạ là con bọ hung tê
giác oryctes nasicornis. “Gă Hercule” tí hon này mang được 200
gram trên lưng, gấp 800 lần trọng lượng
cơ thể, giống như việc bạn nhấc con cá
nhà táng lên khỏi đầu.
Kiến có thể sống sót
trong ḷ vi ba?
Kiến có thể không chết
trong ḷ vi ba đang hoạt động nhờ lợi
dụng t́nh trạng sóng phân phối không đều trong ḷ
và nhờ thân kiến quá nhỏ, dễ t́m được
một nơi an toàn, không quá nóng.
Đầu nặng bao nhiêu?
Gồm hai mắt, hai tai,
một mũi, một miệng, 32 răng, bộ năo, các
hạch, da, xương và cơ bắp hợp thành,
đầu nặng không dưới 4-5kg.
Sống với đinh trong
đầu?
Năm 2005, người Mỹ
Patrick Lawler đă sống gần một tuần lễ
với cây đinh dài 9cm cắm trong óc mà không hay biết,
chỉ thấy nhức đầu và đau răng,
để cuối cùng nha sĩ phát hiện sau khi chụp
X-quang. Là thợ mộc, Lawler thường dùng súng bắn
đinh và không biết đă bị đinh xuyên qua mặt
ḿnh. Các bác sĩ phải mất sáu giờ mới lấy ra
được cây đinh này.
Lông mày để làm ǵ?
Để bảo vệ
đôi mắt. Chân mày ngăn mồ hôi, nước mưa
và các bụi nhỏ từ trán trôi xuống mắt. Và c̣n
dùng để thể hiện cảm xúc, trừ
trường hợp những người dùng thuốc Botox
để chống nhăn da.
Barrel là
đơn vị đo lường dầu thô, tương
đương 42 gallon Mỹ, khoảng 35 gallon Anh, hoặc
159 lít. Đầu tiên, người ta dùng thùng gỗ
đựng rượu dung tích 190 lít tại các mỏ
dầu ở Pennsylvania, Hoa Kỳ, nhưng chỉ
được khách hàng công nhận 160 lít v́ những
mất mát trên đường vận chuyển. Sau đó,
một thùng dầu thô chỉ được bơm
đến 160 lít để gửi đến nhà máy
lọc.
Bản nhạc nào
được nhiều người hát nhất?
Đó là bài Quốc tế ca,
đă được dịch ra hơn 80 ngôn ngữ trên
thế giới. Lời của bản nhạc lấy
từ một bài thơ do Eugène Pottier (1816 - 1887, nhà thơ
xuất thân công nhân) sáng tác vào tháng 6-1871, trong thời kỳ
Công xă
V́ sao tàu biển ngày xưa có
rất nhiều buồm?
Vào thế kỷ 16, muốn
đẩy những tàu nặng hơn 1.000 tấn phải
có một diện tích buồm rất lớn. Không thể
dùng tay để kéo một cánh buồm có diện tích hàng
ngàn mét vuông với rất nhiều cột, nên các kỹ
sư hàng hải đă phải tách thành nhiều cánh
buồm nhỏ để dễ điều khiển
hơn. Một con tàu có bốn cột buồm trong thế
kỷ 17 phải có đến hơn 40 cánh buồm. Ngày nay,
buồm thường chỉ có một cánh v́ tàu nhỏ
hơn và buồm được làm bằng vật liệu
nhẹ, có thể điều khiển bằng tời kéo.
Bảo quản thực
phẩm bằng đông lạnh
Sự thiếu nhiệt
ngăn chặn các phản ứng hóa học. Nhiệt cung
cấp năng lượng cần thiết cho các phân
tử để tự biến đổi khi vỡ ra và
tái lập tương quan giữa các nguyên tử. Trái cây
thối do nấm, thịt thoái biến do vi khuẩn,
sự hôi dầu của bơ đều là các phản
ứng hóa sinh, cũng là phản ứng hóa học. Do
đó, khi các tiến tŕnh này bị chậm lại do thiếu
nhiệt, các phản ứng enzym, vốn cho phép vi sinh
vật phát triển, cũng bị cản trở nhiều.
Ở độ không tuyệt đối (-273,15°C), mọi
phản ứng không thể xảy ra, và thực phẩm
được bảo quản vĩnh viễn.
Đàn ông có bị ung thư vú
không?
Như phụ nữ, đàn
ông cũng có các mô vú, và như thế ung thư vú có thể
phát triển ở đàn ông. Tuy nhiên tỉ lệ này
thật nhỏ, chỉ 1% đàn ông thôi. Nhưng theo một
nghiên cứu gần đây ở Mỹ, tỉ lệ ung
thư vú ở người nam đă tăng lên gần 25%
trong mười năm qua trên thế giới, chủ
yếu là ở đàn ông béo ph́. Nói chung, ung thư vú ở
người nam chỉ tập trung ở các tiểu thùy vú;
c̣n nơi người nữ, các bướu có thể phát
triển ở toàn vú và đến cả nách nữa. Các
yếu tố dẫn đến ung thư vú đều
như nhau ở cả hai phái: tuổi tác, di truyền,
ăn uống không cân bằng, nghiện rượu,
nghiện thuốc. Triệu chứng cũng gần
giống nhau: sự đau đớn kéo dài, thay đổi
kích thước và h́nh dáng vú, và xuất hiện cục u.
Thời tiền sử tính
từ lúc nào?
Thời tiền sử bắt
đầu từ khi có con người, cách đây khoảng
2,4 triệu năm, và kết thúc khi xuất hiện các
bản văn viết tay đầu tiên. Theo định
nghĩa này, các nền văn minh và xă hội không
đến cùng lúc trong lịch sử. Các nền văn minh
lớn đầu tiên thuộc về người Sumérien (
Tại sao người ta
đỏ mắt khi khóc?
Thành phần hóa học của
nước mắt khi xúc động rất khác với
nước mắt b́nh thường và phức tạp
hơn nhiều. Nước mắt b́nh thường có
chứa chất diệt khuẩn, gần 200 chất
điện phân khác nhau, hơn 480 loại protein bảo
vệ, sửa chữa và nuôi dưỡng. Các hạch
rỉ mắt Meibomius và Zeis ở mi mắt tạo ra
chất béo, làm giảm mức bốc hơi. Như vậy
mắt được bảo vệ và rửa bằng
nhiều loại chất lỏng và chất béo. Nước
mắt xuất phát từ hiệu ứng của một xúc
động mạnh không chứa chất bảo vệ,
lại rửa sạch một phần nước mắt
thường, nên gây ra ngứa và đỏ.
Tại sao trong các xứ
lạnh, loài vật lại to lớn hơn?
Đó là lợi thế của
sự thích nghi, cho phép tích lũy được nhiều
nhiệt và giới hạn mất năng lượng.
Sự mất năng lượng tỉ lệ với
diện tích da tiếp xúc với cái lạnh. Nhưng khi
thể tích tăng, diện tích bề mặt lại
tăng ít hơn. (Đây là một vấn đề toán
học. Chẳng hạn khối 1m3 có mỗi cạnh 1m, th́
diện tích là 6m2. Nếu khối có mỗi cạnh 2m, thể
tích là 8m3 và diện tích là 24m2, như vậy thể tích
tăng 8 lần nhưng diện tích chỉ tăng 4
lần). Như thế, những con vật to lớn có
bề mặt diện tích tương đối nhỏ
hơn những con nhỏ, nên bị mất nhiệt ít
hơn. Chính v́ lư do đó, trẻ sơ sinh cực kỳ
nhạy với cái lạnh.
Loài vật có khái niệm
về thời gian?
Loài có xương sống
thượng đẳng (loài có vú, chim) không biết kim
đồng hồ chỉ 8g20, nhưng lại có một
đồng hồ trong cơ thể cho phép tính thời gian
rất chính xác. Đồng hồ sinh học này gồm
một nhóm dây thần kinh nằm ở hạch hypothalamus
dưới chân bộ óc, cho phép con ḅ biết lúc nào phải
tập hợp gần cổng chuồng và con vịt đ̣i
ăn vào đúng giờ qui định. Chưa có thí
nghiệm nào cho thấy loài vật biết tính khoảng
cách thời gian. Chó không biết phân biệt được
chủ vắng mặt 15 phút hay mấy giờ liền.
Có thể uống thuốc cùng
với rượu?
Nên tránh, v́ rượu tấn
công hệ thần kinh trung ương giống như
thuốc an thần. Khi tác động cùng một mục
tiêu, rượu và thuốc an thần sẽ cộng
hưởng, dẫn đến liều lượng
độc hại, có thể gây tử vong. Trong
trường hợp thuốc không thuộc loại an
thần, rượu làm thay đổi tốc độ
hấp thu của cơ thể, làm thuốc tác động
lâu hơn, hoặc gây hiệu quả mạnh hơn hay có
thể mất tác dụng. Hơn nữa, để
giải rượu, gan phải tiết ra loại phân hóa
tố có thể phân hóa thuốc.
1 triệu vi trùng ở
đầu một mũi kim?
C̣n hơn
thế nữa! Hăy dùng một đầu kim tṛn có
đường kính 1mm (tương ứng diện tích
0,79mm2) và lấy loại vi trùng kích thước trung b́nh
để xếp thành một h́nh chữ nhật chiều
dài 2 micromet, ngang 0,5 micromet.
Như vậy mỗi con vi
trùng sẽ chiếm diện tích 1 micromet vuông, tức
0,000001mm2. Đầu kim sẽ có chỗ cho 790.000 con vi trùng,
và v́ chúng có thể chồng lên nhau 2, 3 lớp để
tạo lớp phim sinh học, nên đầu mũi kim
rất dễ dàng chứa hàng triệu vi trùng.
Có thể sống trong
khoảng không vũ trụ?
Được... nhưng không
quá 10 giây. T́nh trạng thiếu áp suất sẽ tạo
nhiều phản ứng: những khí tan trong máu sẽ
tạo bọt, và các bọt này gây nghẽn mạch. Sau
khoảng một phút, tim sẽ ngưng đập v́ các
mạch trở nên rộng hơn làm máu không chảy
điều ḥa được.
C̣n nếu cố nín thở,
sự chênh lệch giữa áp suất của khoảng không
(bằng không) và áp suất trong phổi (1 kg/cm2) sẽ làm
nổ phổi ngay. Cùng thời gian ấy, nước trong
cơ thể sẽ bốc hơi, làm khô da, mắt... và
cuối cùng, người ta sẽ bị nắng mặt
trời sấy khô.
Tại sao chân bị hôi?
Hai bàn chân bị nhốt
suốt ngày trong những đôi giày kín mít, chân đổ
mồ hôi làm phát sinh vi khuẩn tạo mùi. Làm sao để
giới hạn mùi hôi? - Vệ sinh thân thể thật
kỹ lưỡng và không mang chỉ một đôi vớ
suốt ngày.
Tại sao có tóc thẳng và
tóc quăn?
Chính h́nh dạng của hành,
phần nằm sâu dưới chân tóc 4mm, xác định h́nh
dáng tự nhiên của tóc. Nếu hành là thẳng, tóc
đứng thẳng. Nếu hành uốn cong và xoắn, tóc
cũng quăn và xoắn. Tóc tạo dáng trong hành bằng
cách tổng hợp chất chính yếu của nó là keratin -
protein h́nh thành từ một chuỗi các axit amin. Trong tóc,
keratin có dạng bốn chuỗi xoắn dài theo chiều
tóc.
Các nối kết hóa học
được lập ra giữa nguyên tử của nhóm
chuỗi này. Nối kết đisunfua là cầu nối
bảo đảm sự cố kết của tóc. Như
thế, hành giữ vai tṛ khuôn qui định kiểu tóc. C̣n
về h́nh dạng của hành, chính gen di truyền quyết
định.
Tại sao không khí không màu
nhưng bầu trời lại xanh?
Ánh sáng bị phân tán bởi các
loại khí trong khí quyển. Thay v́ đi theo
đường thẳng, ánh sáng bị phân tán ra mọi
hướng. Kết quả là một phần của ánh
sáng mặt trời có vẻ như do khí quyển phát ra và bầu
trời lẽ ra tối đen th́ lại sáng. Trên Mặt
trăng (không có không khí) bầu trời vẫn đen dù
giữa ban ngày.
Nhưng nếu ánh sáng mặt
trời màu trắng th́ sao bầu trời lại xanh? Có hai
kiểu khuếch tán: nếu vật cản sáng to như
hạt bụi, ánh sáng phát tán sẽ là màu trắng. C̣n nếu
vật cản sáng là một phân tử nhỏ giống
như không khí, các thành phần của ánh sáng không bị
khuếch tán theo cách giống nhau, những tia có bước
sóng ngắn như màu xanh da trời nhiều hơn
những tia màu cam hay đỏ có bước sóng dài.
Kết quả: bầu trời có vẻ màu xanh. Thật ra
sóng ánh sáng bị khuếch tán nhiều nhất không phải
màu xanh mà là tím, có bước sóng c̣n ngắn hơn nữa,
nhưng mắt người nhận biết màu xanh
nhiều hơn màu tím.
Tại sao Mặt trời có
màu đỏ khi sắp lặn?
V́ khi đó ánh sáng phải xuyên
qua lớp không khí dày hơn, các phân tử không khí phân tán
không chỉ màu xanh dương và tím mà c̣n một phần màu
xanh lá. Mất tất cả các loại tia này, ánh sáng
trắng của Mặt trời tới mắt chúng ta
sẽ có màu cam.
Tại sao gà trống gáy
lúc sáng sớm?
Gà trống không phải là con
vật duy nhất báo hiệu rạng đông, v́ vô số
loài chim cũng hát líu lo vào sáng sớm. Theo Bernard Deceuninck -
nhà nghiên cứu chim thuộc Liên đoàn Bảo vệ chim
(LPO) ở Pháp, chim và gà muốn chứng tỏ là chúng có
mặt ở đó qua tiếng gáy và tiếng hót của
chúng. Thật ra, gà trống c̣n gáy vào các thời điểm
khác trong ngày và qua cường độ, thanh sắc
của giọng gáy, gà trống muốn khẳng
định khả năng làm chủ giang sơn của nó,
và răn đe các địch thủ.
Tại sao khi sợ
người ta lại run?
Đó là vấn đề
của kích thích tố! Chỉ cần một chút lo sợ,
bộ óc đă chuyển sang trạng thái stress, mục tiêu
là báo động nguy hiểm. Để làm điều
đó, hạch hypothalamus bắt đầu lay động
toàn bộ hệ thần kinh sinh lư học. Nơi đây
gửi tín hiệu cho các hạch thượng thận báo
t́nh h́nh khẩn cấp, giải phóng kích thích tố adrénaline
và cortisol vào máu để đến tim, cơ bắp và các
hạch mồ hôi. Kết quả là thở gấp, tim
đập nhanh, mồ hôi toát ra, tṛng mắt nở to,
cơ bắp co rút và nhiều bộ phận run rẩy...
Thật không dễ chịu. Nhưng trong trạng thái này,
bạn lại mạnh hơn, nhanh hơn và thông minh hơn,
có thể chạy như bay hay giải được
những bài toán phức tạp hơn lúc thường.
Ngồi ở trước hay
phía sau xe hơi dễ bị nôn mửa hơn?
Khi ngồi ở phía sau, do
chủ yếu là nh́n ngang, gần như bạn không thể
thấy các h́nh ảnh bên ngoài mà chỉ thấy sự
chuyển động. Hệ thống tiền đ́nh không
có thông tin về h́nh ảnh mà chỉ thấy chuyển
động nên năo không biết dựa vào đâu để
phán đoán và gây nôn mửa. Giải pháp: không đọc sách
báo khi ngồi xe và tốt nhất là ngồi ở ghế
trước. Khi đó bạn sẽ có cái nh́n toàn cảnh
bên ngoài tốt hơn, đoán trước được
các chuyển động, giúp mắt và hệ thống
tiền đ́nh làm việc ḥa hợp với nhau.
V́ sao máy bay thường
thải ra khói trắng?
Do sự ngưng tụ
của hơi nước thoát ra từ buồng đốt
nhiên liệu. Khi tiếp xúc với không khí trên cao rất
lạnh, hơi nước trong suốt lập tức
biến thành vô số tinh thể nước đá bé li ti,
làm khúc xạ ánh sáng giống như các đám mây.
Thời gian kéo dài của
vệt khói trắng tùy thuộc ánh nắng mặt trời
và độ ẩm trong không khí. Nếu không khí khô và
nắng nóng, tinh thể nước đá bốc hơi
nhanh làm hơi nước trở lại trong suốt.
Nếu không khí ẩm và trời lạnh, làn khói trắng có
thể kéo dài mấy chục phút, thậm chí tạo ra mây và
tồn tại lâu dài.
Tại sao người ta
thấy lạnh khi bị sốt?
Bộ phận cân bằng
nhiệt của cơ thể nằm trong năo, gần
hạch hypothalamus, luôn duy tŕ nhiệt độ cơ
thể ở 370C. Khi hệ thống miễn
nhiễm báo động có virus xâm nhập, như
trường hợp cảm cúm chẳng hạn, hạch này
tăng nhiệt độ bộ ổn nhiệt lên 400C.
Nhưng mặt da khi đó vẫn c̣n ở 370C,
thấp hơn nhiệt độ trong cơ thể và
tạo cảm giác lạnh.
Hạch hypothalamus phản
ứng bằng cách tạo các đợt rùng ḿnh để
làm da ấm lên. Sau mấy ngày, nếu virus bị
đẩy lùi, nhiệt độ bên trong cơ thể
hạ xuống, t́nh h́nh sẽ diễn ra ngược
lại: ngoài da nóng hơn trong cơ thể. Để cân
bằng, hạch hypothalamus làm đổ mồ hôi. Đó là
lúc sắp hết bệnh.
Màu sắc thật của
khủng long
Chẳng có ǵ chắc chắn,
v́ không c̣n dấu vết màu sắc trong các hóa thạch. Tuy
nhiên, một số yếu tố về cấu trúc da cho
phép nghĩ rằng da khủng long gần giống da
rắn, có thể cũng sặc sỡ như một
số loài tắc kè hay rắn san hô. Một suy luận khác
từ loài chim, hậu duệ trực tiếp của
khủng long, là chim thường có màu và cảm nhận
rất tinh tế về màu sắc. Hai yếu tố này luôn
liên kết với nhau, v́ sự tiến hóa không giữ
lại các đặc tính vô ích.
Có thể không ngủ
được bao lâu?
Không ai biết chính xác, v́
chưa ai liều ḿnh làm thí nghiệm này đến cùng
cả. Tuy nhiên, kỷ lục thức không ngủ đang
thuộc về một người Mỹ. Ông này đă
thức bảy ngày bảy đêm, không chợp mắt. Sau
đó, bác sĩ nhận thấy ông ta có các rối loạn
tinh thần và thể lư: giảm trí nhớ, giảm sự
chú ư, nói năng kém hơn trước và giảm vui vẻ,
có cảm giác tê cứng ở các chi, mất thăng
bằng và gặp khó khăn trong điều ḥa nhiệt
độ cơ thể.
Mọi loài vật đều
thích ăn đường?
Không. Khẩu vị tùy
thuộc chế độ ăn uống của từng
loài vật. Càng ít cơ hội ăn đường, loài
vật càng không thích đường.
Chỉ có loài vật
thường xuyên ăn trái cây như khỉ, vượn,
cáo, chim ruồi... thật sự nghiện đường.
Các loài ăn tạp như gấu, heo rừng, chuột...
sẽ không mê mật hay trái chín.
Chó là một trường
hợp khác. V́ có “bà con” với chó sói, chó rất thích ăn
thịt nhưng cũng không từ chối ăn trái cây,
nếu chẳng có ǵ khác hơn để ăn. Loài ăn
thịt sống như cọp hay sư tử nhất
định không mê đường. Mèo cũng vậy,
nhưng khi liếm một cây kem lạnh, chính mùi sữa
hấp dẫn nó chứ không phải đường.
Đâu là nơi khô nhất trên
Trái đất?
Hai sa mạc tranh nhau danh
hiệu này. Đó là sa mạc Atacama phía bắc
Lực hấp dẫn nhân
tạo?
Có nhiều phương pháp
tạo được hấp lực giống trọng
lực của Trái đất. Kỹ thuật thứ
nhất: đẩy con tàu đi với một gia tốc
liên tục 10m/s. Hành khách sẽ bị dán chặt vào sàn tàu
giống như loại lực dán chúng ta vào thành ghế khi
máy bay đường dài cất cánh. Kỹ thuật
thứ 2: dùng lực ly tâm.
Trong không gian, chỉ
cần quay một con tàu h́nh trụ xung quanh trục của
nó là hành khách có thể được dán chặt vào mặt
trong của con tàu. Đó cũng là lực làm cho quần áo
bám dính vào chiếc trống quay của bộ phận
sấy khô trong máy giặt.
Trị liệu bằng ánh
sáng?
Ánh sáng được dùng
chữa trị các rối loạn nhịp độ sinh
học. Phổ biến nhất là chứng suy nhược
theo mùa (xuất hiện trước và sau ngày đông chí là
những ngày ngắn ít được mặt trời
chiếu sáng nhất) hoặc chứng rối loạn
giấc ngủ liên quan đến lệch giờ. Nhiều
hoạt động trong cơ thể đi theo chu kỳ
của đồng hồ nội tạng như chu kỳ
thức ngủ, nhiệt độ cơ thể, sự
thèm ăn, tỉ lệ kích thích tố được
tiết... nhưng vẫn cần tín hiệu bên ngoài
để hoạt động đồng bộ.
Chính ánh sáng tự nhiên khi xuyên
qua mắt đă biến thành tín hiệu điện, giúp
cơ thể ḥa nhập nhịp độ ngày - đêm.
Liệu pháp ánh sáng (bù đắp sự thiếu hụt ánh
nắng) tái tạo sự đồng bộ, bằng cách
để bệnh nhân ngồi dưới ánh sáng nhân
tạo mỗi ngày, với quang phổ và cường
độ có thể điều chỉnh được.
Nước đun sôi có
thể uống được?
Không phải lúc nào cũng
uống được. Nếu vài phút đun sôi đủ
để tiêu diệt phần lớn nấm mốc,
tảo độc và virus, nhưng một số vi trùng
(như streptocoque...) c̣n sống đến hơn một
giờ trong nước sôi 1200C. Và ngay ở
nhiệt độ này, người ta cũng không chắc
vô hiệu hóa được một số mầm bệnh
như clostridium botulinum có thể gây ngộ độc đến
tử vong. Một số nấm độc khác c̣n sức kháng
cự đến nhiệt độ 2500C. Và
việc đun sôi chẳng có tác dụng ǵ với
độc chất hóa học.
Có “thang đau đớn”?
Không và có. V́ đau đớn
không thể đo một cách tuyệt đối như nghe
hay nh́n. Hơn nữa, cảm giác của các loại đau
khác nhau, cũng như cường độ, tùy thuộc
cảm nhận của từng người. Tuy nhiên, các
chuyên gia về sức khỏe vẫn lập ra một
hệ thống xếp hạng đau đớn theo kinh
nghiệm.
Khi đó, bệnh nhân cho
biết mức độ đau trên một thang chia bậc
hay trả lời một loạt câu hỏi để xác
định mức độ đau. Khi bệnh nhân không
thể diễn tả, bác sĩ đánh giá mức
độ đau tùy theo độ nhăn mặt hay sự
vặn vẹo của cơ thể.
Làm sao nhét một trái lê vào trong
chai?
Cái chai được thổi
thành h́nh chung quanh trái lê? - Làm ǵ có chuyện đó!
Thật ra, người ta
đặt quả lê vào trong chai khi trái lê c̣n nhỏ xíu.
Phương pháp này bảo vệ trái lê khỏi bị sâu và
cũng được áp dụng cho nhiều loại trái
khác như táo, nho, mận...
Nếu Mặt trăng
biến mất?
Ban đầu chỉ có dân
miền duyên hải biết sự thay đổi này: không
c̣n sóng lớn v́ không c̣n sức hút của Mặt trăng,
thủy triều vẫn hoạt động (tác
động của Mặt trời) nhưng giảm 2/3
sức mạnh.
Mặt trăng giúp duy tŕ
nghiêng 23 độ của trục quay Trái đất, và
nhờ đó có các mùa liên tiếp. Khi không c̣n Mặt
trăng, Trái đất có thể sẽ nghiêng 85 độ
trong vài trăm triệu năm. Chuyển động
lộn xộn như thế sẽ ảnh hưởng
rất lớn lên sự phân bổ và tồn vong của các
loài sinh vật.
V́ sao có quầng thâm
dưới mắt?
Do máu lưu thông không tốt
trong các tĩnh mạch quanh mắt. Mệt mỏi, uống
rượu, vệ sinh không đúng cách đều làm cho
mạch máu lưu chuyển hồng cầu bị co
cụm. Khi đó màu đỏ sậm tích tụ
dưới mắt và có thể nh́n thấy được
v́ da chỗ này rất mỏng.
C̣n những vết nhăn
quanh mắt là do thiếu collagène - chất protein sợi
bảo đảm tính đàn hồi của da. Với
sự mệt mỏi, hoạt động của tế bào
giảm ở lớp biểu b́, dẫn đến giảm
sút lượng collagène. Càng nh́n thấy rơ với lớp da
mỏng dưới mi mắt.
Chất nào ổn định
nhất trong vũ trụ?
Sắt. Vào giai đoạn h́nh
thành, các ngôi sao tạo khí helium từ sự nóng chảy
của các nhân hydro. Khi cạn kiệt, helium phản ứng
tạo ra carbon và oxy. Sự nóng chảy tiếp tục và
tạo ra clo, potassium, calci, titan, silicium... đến
chất sắt. Và khi chỉ c̣n sắt, ngôi sao sẽ
lụi tàn v́ việc sắt nóng chảy cùng với các nguyên
tử khác đ̣i hỏi năng lượng, nhưng sao
lại không c̣n năng lượng để cung cấp.
Tiến tŕnh biến đổi này sẽ dừng lại
ở chất sắt và gây sự bùng nổ tạo một
sao mới (siêu tân tinh).
Nước nho không tốt
bằng rượu vang?
Nước nho không có ích
bằng rượu vang, nhất là vang đỏ. Sự
chuyển hóa nước nho ép thành rượu vang giúp thu
nhận các phân tử polyfenola có tính chất ngăn ngừa
được bệnh tim mạch, tập trung ở
vỏ và hạt nho. Nước ép nho chứa rất ít
polyfenola.
Trong giai đoạn lên men,
rượu có khả năng chiết và giữ lại
polyfenola. Điều này giải thích tại sao rượu
vang đỏ (ngâm nhiều vỏ nho) giàu polyfenola gấp
nhiều lần so với vang trắng.
Vai tṛ của kim loại trong
cơ thể chúng ta
Các kim loại rất cần
thiết cho sự sống. Tổng trọng lượng
kim loại trong cơ thể khoảng 5-10 gam, phổ
biến nhất là sắt. Chính sắt làm hồng huyết
cầu hoạt động, thu thập oxy cho máu và sản
sinh adénosine triphosphate - ATP - cung cấp năng lượng
cho cơ thể. Cobalt tạo vitamin B12, c̣n magnésium và kẽm
tham gia vào hàng trăm phản ứng sinh hóa khác nhau.
Kim loại cũng có vai tṛ
tổng hợp phân hóa tố, điều chỉnh tỉ
lệ đường của cơ thể hay biến
đổi các glucide. Cả aluminium cũng cần thiết
cho sự phát triển, dù đang bị nghi ngờ có liên can
đến bệnh Alzheimer. Ch́, thủy ngân, vàng, bạc và
platine dường như không có vai tṛ nào trong cơ thể.
Lực sĩ có thể ăn
chay trường?
Các trường hợp như
vô địch thế vận hội người Mỹ Carl
Lewis, vô địch nhảy rào 400m Edwin Moses hay nữ vô
địch cử tạ người Anh là bằng
chứng: cơ thể không cần thịt để
tạo ra cơ bắp. Theo bác sĩ Marcel Hebbelinck,
Đại học Brussels, huyền thoại ăn thịt
ở cao điểm vào thế kỷ 19, khi đó
người ta cho rằng năng lượng cơ bắp
là do hiện tượng oxy hóa của
protein. Nathalie Boiseau, chuyên gia
thể thao tại Poitiers, Pháp, cho biết với 1,25 gam
protein/kg trọng lượng/ngày, chế độ ăn
chay cân bằng giữa các axit amin cung cấp đủ thành
phần dinh dưỡng cho một lực sĩ. Muốn
tăng sức dẻo dai phải lưu ư yếu tố
sắt để chuyển tải oxy. Bác sĩ Marcel
Hebbelinck nói rơ: sắt trong rau cải được cơ
thể hấp thụ yếu hơn sắt trong
động vật 10-20%, phải tính toán kỹ để
bù đắp phần này.
“Hội chứng chiến tranh
vùng Vịnh” là ǵ?
Sau cuộc chiến tranh vùng
Vịnh 1991, khoảng 80.000 cựu binh Mỹ bị các
chứng giảm trí nhớ, nôn mửa, tiêu chảy và
mệt mỏi kinh niên. Người ta gọi chung các
chứng này là “Hội chứng chiến tranh vùng Vịnh”,
v́ không giống với các bệnh đă từng biết.
Trong một thời gian dài,
chính quyền Mỹ gán các chứng trên cho vấn đề
căng thẳng trong cuộc chiến. Đến năm
1996, Bộ Quốc pḥng Mỹ nh́n nhận hội chứng
có nguyên nhân hóa học. Có thể binh lính hít phải chất
độc sarin hoặc những chất khác sau vụ
Mỹ ném bom một kho vũ khí hóa học của
văcxin thử nghiệm,
chất bromure chống vũ khí hóa học...) có thể làm
binh lính nhạy hơn với các khí độc. Điều
này giúp giải thích tại sao binh lính các nước đồng
minh khác, trừ binh lính Anh, lại không mắc hội
chứng trên.
Cơ phận nào của thân
thể nặng nhất?
Da. Nặng khoảng 3-4kg
với diện tích gần 2m2. Da nặng hơn
bộ năo rất nhiều (năo đàn ông nặng 1,3kg và
phụ nữ là 1,1kg). Đó là một cơ phận then
chốt, v́ xúc giác chỉ đứng sau thị giác về
lượng thông tin gửi về năo và là hàng rào chặn
mọi sự xâm nhập từ bên ngoài.
Da gồm ba lớp: biểu b́
- lớp ngoài cùng bảo vệ cơ thể; b́ gồm các
tế bào miễn nhiễm và mạch máu; hạ b́ - có
nhiều tế bào mỡ. Da đổi mới sau 30-45 ngày.
Tại sao cù lại gây
cười?
Việc cù gây cười không
tuân theo qui luật sinh lư học thần kinh nào. Phản
ứng cười khi bị cù h́nh như là một vấn
đề văn hóa. Khi cù một em bé, người ta mong nó
cười và khuyến khích bé sớm làm như vậy.
Người ta đă xác định sự hiện diện
của các đầu dây thần kinh đặc biệt giúp
năo biết vị trí được cù rất nhẹ trên
da.
Sinh vật là ǵ?
Theo truyền thống,
người ta định nghĩa sinh vật dựa vào các
chức năng nổi bật nhất: khả năng
tự nuôi sống, lớn lên, sinh sản, chết và di
chuyển được. Nhưng ngày nay người ta xem
việc h́nh thành sự sống có thể là sự tự
tổ chức ngày càng hoàn thiện của các thành phần
trơ, như các khoáng sản (cũng có khả năng
tự tổ chức và sinh sản). Tuy nhiên, các dạng
sự sống trên Trái đất phải dựa vào hóa tính
của carbon và nhất là phải có các phân tử ADN. Các nhà
sinh vật học xem hai tính chất này là điều
kiện cần và đủ để một vật
được xác nhận là sinh vật.
Tại sao vết nhăn
xuất hiện khi lớn tuổi?
Cùng
với thời gian, việc đổi mới các tế bào
da và lượng collagen trong da giảm đi. Da trở nên
ít đàn hồi hơn. Cùng trong thời gian này da bị
mất nước, mỏng hơn, tạo các nếp
nhăn.
Tiến tŕnh này
được qui định bởi gen di truyền, môi
trường (ánh sáng mặt trời, ô nhiễm), vệ sinh
(ăn uống, hút thuốc, chăm sóc), nhưng cũng c̣n
do việc lặp lại các căng thẳng trên da khi người
ta cười, chau mày, nhăn trán...
Kangaroo có biết bơi?
Biết. Nhưng có
điều là trên mặt đất hai chân sau
được sử dụng đồng bộ th́ lúc
xuống nước lại chuyển động như hai
dầm bơi. Kangaroo có thể bơi như một con chó
con. Tại sao nó xuống nước? Để tắm mát
như nhiều loài có vú hay trốn chạy lúc nguy cấp,
hoặc đơn giản chỉ là đi t́m cỏ bên kia
bờ sông.
Tính diện tích của...
một con voi
Nhân chiều cao từ
đất đến vai với hệ số 6,807, tính
bằng mét. Sau đó cộng với chu vi bàn chân, nhân
với 7,701, rồi trừ lại 8,245. Công thức này
chỉ áp dụng đối với loài voi châu Á và
được xem là chính xác hơn cách tính dựa vào
trọng lượng voi. Nhưng tính để làm ǵ?
Để ước tính số túi xách có thể làm ra
với bộ da của một con voi?
V́ sao ngựa vằn có...
vằn?
Có người cho là để
ngụy trang, lằn vạch sọc làm mănh thú khó nh́n
thấy. Có người cho là để làm hoa mắt
đối phương. Lại có người cho rằng
ngựa vằn có ba loại sọc khác nhau, nhất là
ở phía mông, để dễ dàng nhận ra nhau; hoặc
để chống muỗi, làm muỗi bị hoa mắt!
Ngựa vằn ít bị muỗi cắn hơn các loài ngựa
khác. Nhưng cuối cùng vẫn chưa ai giải thích
được!
Mùa đông là lúc Trái đất
gần Mặt trời nhất!
Với quĩ đạo h́nh
bầu dục, Trái đất cách Mặt trời hơn 5
triệu km vào mùa đông, so với 150 triệu km của lúc
xa nhất. Vậy tại sao Trái đất lạnh
nhất vào mùa đông? Là v́ Trái đất không biết...
đứng thẳng. Nói khác đi, v́ trục Trái
đất không thẳng góc với mặt phẳng quĩ
đạo. Hậu quả trước tiên: vào mùa đông
ngày ngắn hơn đêm (nếu trục quay không nghiêng th́
ngày và đêm sẽ dài bằng nhau). Trái đất tích
nhiệt ít hơn vào ban ngày và thải ra nhiều hơn vào
ban đêm. Hậu quả thứ hai: các nơi trên Trái
đất không nhận được cùng lượng
nhiệt vào cùng thời điểm. Trong khoảng từ
tháng mười hai năm này đến tháng hai năm sau
(ở vùng ôn đới), Bắc bán cầu nhận
được tia sáng Mặt trời với số
lượng ít nhất, đó là mùa đông.
Phân khủng long?
Cục phân hóa thạch này là
một nguồn thông tin quí về cách ăn uống và thái
độ của con vật đă thải ra. Đây là phân
của một con khủng long ăn thịt, sống cách
đây 65 triệu năm tại
Túi nilông phân hủy bao lâu?
Khoảng 100-400 năm, tùy theo
nguyên liệu sử dụng. Để chống ô nhiễm,
nhiều quốc gia đă cấm sử dụng túi nilông.
Nước Pháp sử dụng mỗi năm hơn 18
tỉ túi nilông các loại.
Sấm sét có nguy hiểm cho máy
bay?
Gần như là không. V́ bên
trong máy bay được bọc một lớp hợp kim
nhôm dẫn điện rất tốt. Ḍng điện
của sét chỉ chạm mặt ngoài rồi truyền
xuống đất, qua lớp không khí bên dưới máy
bay. B́nh quân mỗi năm một chiếc máy bay bị sét
đánh trúng hai lần. Thường th́ người trong máy
bay chỉ thấy lửa lóe lên ở cửa sổ và các
kim đồng hồ hơi rối loạn, ánh sáng đèn
có thay đổi. Phía ngoài, các ăngten đôi khi bị
trầy xước và sơn bị tróc tại điểm
sét đánh trúng.
Cái ǵ đẩy tên lửa bay?
Khi có lực là có phản
lực, cường độ bằng nhau nhưng
ngược chiều. Để bay, tên lửa phóng hơi
ra đằng sau và do có phản lực, tên lửa bay về
trước. Sức đẩy càng mạnh nếu
lượng khí càng nhiều và tốc độ phóng khí càng
cao.
Tại sao người ta cúi
đầu về trước khi hắt hơi?
Do phản xạ. Bị kích
thích bởi sự tiết dịch hoặc các chất
bẩn vốn gây trở ngại cho hô hấp, cơ quan
cảm ứng của các lông mũi gửi đi một tín
hiệu. Cơ hoành, các cơ bụng và sườn co
thắt đột ngột để làm các chất bẩn
bắn ra ngoài.
Tại sao
Bắc cực là một
biển phủ đầy băng đá. Vào mùa hè, một
phần băng tan ra nước và nước hút nhiều
ánh sáng Mặt trời hơn so với tuyết và
nước đá vốn phản chiếu mạnh. Khi
ấy, nước là vùng dự trữ nhiệt, bốc
hơi lên khí quyển và làm điều ḥa khí hậu.
Trái lại, ở Nam cực,
lớp băng dày nhiều kilômet nằm trên một nền
đá và lục địa khổng lồ này, với
nhiều núi cao, bị cô lập với ảnh hưởng
đại dương trở thành nơi lạnh nhất
trên Trái đất.
Ném một ḥn đá xuống
nước từ bờ biển nước Pháp, sóng
tạo ra có thể vượt Đại Tây Dương
sang đến Mỹ, nếu biển phẳng lặng?
Không thể được. Dù
biển lặng, sóng cũng biến mất nhanh chóng.
Nước không di chuyển mà chỉ nhấp nhô lên
xuống. Các phân tử nước lên xuống làm tiêu hao
một phần năng lượng của sóng. Do đó sóng
yếu dần và biến mất.
Tuổi thọ của nam châm
Tại sao người ta không
thể đi xuyên tường?
99,999% thể tích mọi nguyên
tử là chân không. Nếu đường kính nhân nguyên
tử được “zoom” đến 1cm, th́ các electron quay
quanh nó phải cách xa nhân đến 1km. Nhưng không
phải v́ rỗng như thế mà tay chúng ta có thể xuyên
qua các bức tường. Dù gồm những khoảng trống
rất lớn, các nguyên tử của bức tường
cũng không để cho nguyên tử của bàn tay chen vào v́
giữa chúng có một lực đẩy gọi là tĩnh
điện, rất lớn khi người ta t́m cách cho các
nguyên tử áp sát nhau.
Các sinh vật biển có
bị sét đánh?
B́nh thường là có, v́ nước
là chất dẫn điện tuyệt vời. Trong băo
tố, một vùng nước cũng nguy hiểm như các
vùng lộ thiên khác. Ở mặt biển, tác động
của sét thay đổi theo cường độ sét và
khoảng cách giữa sét và mặt nước. Nếu
cường độ tương đối yếu và cá
bơi khá sâu th́ cá sẽ không sao, nhưng nếu mạnh
hơn, sét có thể đánh trúng cá ở độ sâu 30m.
Trong trường hợp này, khoảng 10-20% cá trong khu
vực sẽ chết.
Vạn lư trường thành là
công tŕnh xây dựng duy nhất nh́n thấy được
từ không gian?
Sai. Nhưng các nhà phi hành ở
quĩ đạo thấp - khoảng 200km có thể nh́n rơ
các đường băng máy bay, các cảng lớn ven
biển, các thành phố, thậm chí đường xe
hơi và rất nhiều công tŕnh xây dựng khác. C̣n ở
độ cao 400km của trạm không gian quốc tế
vẫn c̣n nh́n thấy các kim tự tháp Ai Cập, nhưng
phải cần đến ống nḥm. Vạn lư
trường thành không thể nhận ra được, do
bề ngang chỉ có 10m. Năm 2003, khi Yang Liwei, nhà phi hành
vũ trụ Trung Quốc đầu tiên, từ trạm ISS
trở về Trái đất và tuyên bố không thể nh́n
thấy được Vạn lư trường thành, Chính
phủ Trung Quốc đă phải sửa lại sách giáo
khoa!
Nếu lao vào không gian không có áo
bảo vệ?
Trước tiên không khí sẽ
vọt ra khỏi phổi v́ sức hút của chân không, c̣n nếu
cố t́m cách giữ lại, khí quản sẽ bị xé
rách. Sau đó, cơ thể bạn sẽ phồng lên
như một cái bánh phồng tôm.
Trong không gian, áp suất không
khí bị triệt tiêu nên những chất lỏng trong
cơ thể tự sôi lên với một chút xíu nhiệt.
Nước trong các tế bào mềm, gần bề mặt
cơ thể bắt đầu bốc hơi làm da căng
phồng lên như khi bị rơi vào tổ ong. Trong phút
chốc, độ đàn hồi của các mạch c̣n
giữ được máu ở dạng lỏng. Nhưng do
thiếu oxy, tim sẽ kiệt sức rất nhanh khi cố
bơm máu vào các mạch đang phồng to lên.
Cùng lúc, nhiệt thoát ra
khỏi cơ thể qua tất cả ngơ ngách. Các
đường ống của nội tạng, phổi,
mắt, hốc mũi bị đông đặc nhanh chóng. Và
cuối cùng bạn sẽ ngất đi. Các chuyên gia NASA
ước tính bạn sẽ tỉnh táo được 10
giây từ khi lao vào không gian. C̣n sau đó 1 phút, máu sẽ
ngưng tụ hoàn toàn. Từ 30 giây trở đi, không ai c̣n
hi vọng sống sót. Quần áo b́nh thường sẽ
phồng lên rất nhanh như bị chiên gịn nếu
hứng ánh sáng Mặt trời ở nhiệt độ
1500C, hoặc đông cứng nếu ở trong bóng tối
với nhiệt độ -1400C.
Mèo luôn rơi xuống
đất trên bốn chân?
Đúng, hay gần như
thế. Nhờ hệ thống tai trong cực kỳ hoàn
hảo, dù rơi từ bất cứ vị trí nào, mèo
vẫn có thể “hạ cánh an toàn”, chân chạm đất,
đầu ngẩng lên cao. Nhưng phải có đủ
thời gian để xoay ḿnh, v́ thế nếu ngă từ
độ cao dưới 2m nó cũng phải thua. Càng
rơi từ trên cao, tốc độ rơi càng nhanh.
Từ lầu 8 trở lên, tốc độ rơi có
thể lên đến 200km/giờ. Khi đó, nó dang hai chân ra
giống như con sóc bay. Khi xuống đất, bụng
sẽ chạm nền trước tiên và mèo có thể
bị thương nghiêm trọng, đặc biệt
nếu là nền bêtông.
Đi vệ sinh trong không gian
như thế nào?
Tạt một xô nước
trong trạm không gian sẽ có tác dụng ngược
lại so với khi ở Trái đất. Bởi thế
người ta phải áp dụng nguyên lư của máy hút
bụi. Nhà phi hành ngồi trên một cái bô, có móc giữ hai
bàn chân và mở máy hút. Tất cả chui vào thùng chứa
nước thải đặt bên dưới.
Đường dài nhất
ch́m dưới nước ở châu Âu
Đó là
con đường Gois, tại Vendée (Pháp), nối lục
địa với đảo Noirmoutier, dài 4km, chỉ
sử đụng được khi thủy triều
xuống, và là đường duy nhất để ra
đảo.
Tùy thủy triều, cứ 12
giờ nó bị ch́m trong 1g30-3 giờ. Đường có
nhiều trạm lánh nạn ở hai bên để
người chưa quen tạm lánh khi thủy triều dâng.
Từ trước cho đến thời đế
quốc Roma, cách đây 2.000 năm, lục địa châu Âu
kéo dài quá đảo Noirmoutier, và ngay cả đảo Yeu
vẫn là đất liền vào thời ấy.
Tại sao số 4 La Mă c̣n
được ghi là IIII trên một số đồng
hồ?
Số La Mă IIII hay IV
thường được sử dụng lẫn lộn
vào thời cổ. Kư hiệu IV chỉ trở nên thông
dụng hơn từ thế kỷ thứ 15. Kư hiệu IIII
trên các đồng hồ, thay thế cho IV v́ lư do thực
tế và thẩm mỹ. Thực tế v́ kư hiệu IIII
tránh được nhầm lẫn giữa IV (4) và VI (6), v́
chúng viết ngược trên mặt đồng hồ.
Thẩm mỹ, v́ tạo sự cân bằng giữa bên trái
và bên phải của mặt đồng hồ.
Đá ngọc lam trong máy
đồng hồ
Đó là corindon, nghĩa là oxyde
aluminium nóng chảy và kết thành tinh thể. Ở dạng
tinh khiết, corindon không màu. Trong thiên nhiên, v́ có sắt và
titan nên đá ngọc lam có màu xanh. Nếu corindon chứa
crôm sẽ có màu đỏ và gọi là hồng ngọc.
Nhưng corindon trong đồng hồ đeo tay là đá tổng
hợp, được sử dụng trong kỹ thuật
kim hoàn, v́ là chất liệu cứng nhất sau kim
cương, không bị trầy xước.
Sự sống ngoài Trái
đất
Năm 1961, nhà thiên văn
học Frank Drake đă phát minh một công thức toán
để tính số lượng các nền văn minh trong
vũ trụ. Theo đó, cứ mỗi 100 tỉ thiên hà th́
có khoảng 100 tỉ ngôi sao có một số hành tinh có
sự sống giống Trái đất chúng ta. Mặc dù có
thể có nhiều ngôi sao như vậy, các đặc tính
của Thái dương hệ vẫn thật đặc
biệt, sự hiện diện của Mặt trăng có
tác động ổn định cho Trái đất. Ngày nay,
thật sự người ta vẫn không biết liệu
có sự sống ở nơi khác không, hay chỉ có chúng ta
cô độc trong vũ trụ.
Dị ứng, do đâu?
Hiện nay, khoảng 15
triệu người Pháp bị dị ứng, gấp
đôi so với cách đây 20 năm. Con ve bét chịu trách
nhiệm về một nửa các trường hợp dị
ứng. Kế đó là phấn hoa và vật nuôi, nhất là
mèo, vốn bị cho là gây ra 30% các ca dị ứng. Sau cùng,
5% tổng số đó bị dị ứng thức ăn.
Các loài thú đều có răng
sữa?
Gần như tất cả
loài có vú đều có răng tạm trong thời gian hàm phát
triển đủ lớn để mọc răng khôn.
Trừ loài gặm nhấm chỉ mọc răng một
lần và phát triển liên tục. Loài chó mất 4-7 tháng
để thay 28 răng sữa bằng 42 răng thật,
nhưng các loài khác vẫn duy tŕ răng sữa. Răng hàm
đầu tiên của loài gặm nhấm vẫn c̣n nguyên,
và răng nanh của loài ngựa cũng thế. Loài cá heo
duy tŕ răng sữa suốt đời, bởi v́
đợt răng thứ nh́ không bao giờ mọc. Loài cá
và rắn rít không có răng sữa, nhưng có một
loạt răng thay thế tương tự, sẵn sàng
lấp vào chỗ trống của chiếc răng bị
găy. Rắn rít và cá sấu có thể thay răng đến
25 lần trong đời.
Oxy trong khí quyển ổn
định ở mức nào?
Bầu khí
quyển chứa 21% oxy. Tỉ lệ này là ổn
định, v́ việc tạo khí carbonic, kẻ tiêu thụ
oxy, được cân bằng với sự phát sinh oxy
bằng quang hợp. Sự quang hợp chủ yếu
đảm bảo nhờ tảo đại dương.
Oxy được tiêu thụ
thông qua sự hô hấp của động vật và sự
phối hợp với các khoáng sản: oxit sắt (gỉ
sắt), oxit silic (cát)... Tuy nhiên, hàm lượng oxy trong không
khí đă thay đổi khoảng 15-35% trong 600 triệu
năm qua.
V́ sao người ta đưa
tay che miệng khi bị kinh ngạc?
Để ngăn một
tiếng la hay một tiếng chửi. Nhà tâm lư học
Joseph Messinger giải thích: khi nghe một sự kiện
bất ngờ vui sướng hay đau khổ, dẫn
đến chấn động t́nh cảm, động tác
phản xạ đưa tay che miệng giống như ra
lệnh phải im lặng hay ngăn tư tưởng
biến thành lời nói. Động tác này xuất phát
từ lúc tuổi nhỏ và mang nghĩa “Suỵt!”
để ngăn những cái miệng quá “lanh chanh”.
Máy bay phản lực và máy bay
cánh quạt?
Động cơ phản
lực nhẹ hơn, mạnh hơn, hiệu suất cao
hơn động cơ piston kéo chong chóng, cho phép
đạt tốc độ nhanh hơn và bay cao hơn, v́
thế được lắp đặt cho loại máy bay
đường dài. Nhưng loại chong chóng
được kéo bằng động cơ phản
lực - turbopropulseur - lại có hiệu quả hơn
động cơ phản lực, cho phép cất cánh trên
những phi đạo ngắn hơn.
Động cơ phản
lực tiêu thụ ít hơn 20% nhiên liệu, làm tăng
thời gian bay không cần đổ xăng. Dù tốc
độ chậm hơn (800km/giờ) và ồn ào hơn,
chúng được trang bị đặc biệt cho quân
đội, như chiếc A-400M (trong ảnh) sẽ là phi
cơ tương lai của quân đội Pháp.
Hiệu ứng cánh
bướm là ǵ?
Lư thuyết của nhà khí
tượng học Edward Lorenz, theo đó, sự đập
cánh của một con bướm ở Brazil có thể
tạo ra băo táp ở Mỹ. Theo sự diễn đạt,
hiệu ứng này chỉ cần điều chỉnh chút
xíu một thông số khí tượng, để nó có
thể phóng đại dần dần và tạo ra các thay
đổi lớn lao. Khái niệm này c̣n áp dụng cho các
khoa học nhân văn, cho môi trường. Chẳng hạn,
việc sử dụng thuốc trừ sâu hoặc các
chất chống cháy tại châu Âu làm giảm số gấu
bắc cực ở Groenland. Quả vậy, các chất
độc này bay xa hàng ngàn kilômet, làm ô nhiễm nước
và tích tụ trong mỡ của cá và hải cẩu, do đó
cũng tích tụ trong loài gấu. Gấu tập trung
mọi chất gây ô nhiễm, bị rối loạn cơ
thể, ảnh hưởng đến sự sinh sản và
sự tăng trưởng.
Tế bào mầm là ǵ?
Là loại tế bào mà khi phân
chia có khả năng trở thành các loại tế bào khác
trong cơ thể. Nó có thể sinh ra bất cứ tế
bào nào trong cơ thể, tức gần 200 loại tế
bào khác nhau, khi trưởng thành chúng trở thành tế bào
chuyên biệt. Chẳng hạn, các tế bào mầm của
tủy xương sinh ra hồng cầu, bạch cầu,
tiểu cầu. Tế bào mầm của mô giữa có khả
năng tạo các tế bào sụn, cơ hoặc mô mỡ.
Loài vật biết
đếm?
Biết. Một số loài c̣n
có khả năng gần giống những đứa
trẻ.
Chẳng hạn, gấu mèo
Mỹ biết chọn những chiếc hộp có nhiều
kẹo sôcôla hơn. Loài ḅ sát cũng thế. Tại sở
thú Thoiry, người ta dạy cho kỳ đà Komodo
biết phân biệt những tiếng lách cách của
một chuỗi chín âm thanh khác nhau.
Tại sao đưa ngón tay
giữa lên trời có ư nghĩa thách thức?
Đây là cử chỉ khiêu
khích xuất phát từ trận Crécy giữa quân Anh và Pháp vào
năm 1346. Để thách thức quân Anh, cung thủ Pháp
đă đưa ngón tay giữa lên trời hét: “Các
người chẳng có cái đó”. Một giải thích khác:
người Anh khi chiến thắng tại Azincourt, năm
1415, đă tỏ ư khinh bỉ quân Pháp bằng cách đưa
ngón tay giữa lên trời. Thời đó, các cung thủ
thường dùng ngón tay thứ ba để kéo dây cung, nên
tất cả cung thủ bị bắt làm tù binh đều
bị chặt ngón tay giữa để không c̣n sử
dụng cung tên được nữa. Ngày nay ngón tay này
đưa lên trời cũng là một cử chỉ khiêu
khích với ư tục tĩu.
Từ đâu có mùi đất
sau mưa?
Do vi trùng actinomycète trong
đất sinh ra chất géosmine-có mùi đặc biệt
rất dễ nhận ra. Nhưng muốn thế, vi trùng
cần có nước, và ở đây là nước mưa.
Mùi càng dễ nhận ra khi trời nắng càng lâu
trước khi mưa đổ xuống.
Tại sao có vật liệu
nặng hơn vật liệu khác?
Các vật liệu không có cùng
tỉ trọng. Một số vật liệu nhẹ
hơn v́ chúng chứa nhiều không khí, cây bần chẳng
hạn. Nhưng nếu xử lư nó một cách đặc
biệt, như ép thật mạnh, xua đuổi khí ra
khỏi các lỗ hổng, nó sẽ trở nên nặng
hơn gỗ thông thường.
Hơn nữa, mọi nguyên
tử không có cùng khối lượng. Một nguyên tử
vàng nặng gấp bốn lần một nguyên tử
sắt. Chú ư, tỉ trọng các vật liệu không tỉ
lệ với khối lượng nguyên tử của chúng.
Các nhân nguyên tử, chiếm 99% khối lượng của
nguyên tử, lại nằm xa nhau ít nhiều trong vật
liệu. Do đó, vàng chỉ nặng hơn sắt
khoảng ba lần. Sau cùng, các nguyên tử giống nhau
nhưng được sắp xếp khác nhau có thể sinh
ra các tỉ trọng khác nhau. Thí dụ, kim cương và
graphit đều có các nguyên tử carbon, nhưng kim
cương nặng hơn graphit khoảng 50%.
Các hormon (kích thích tố) thúc
đẩy mọc lông?
Chỉ có hormon testostérone
kiểm soát việc mọc lông. Testostérone hoạt
động từ tuổi dậy th́, kết hợp
với vitamin D và các hormon tuyến giáp để đẩy
mạnh việc mọc lông. Nhưng cùng với tuổi tác,
testostérone bị biến đổi và xuất hiện
sự rụng lông, tóc.
Có thể sống chỉ
với một lá phổi?
Có hàng chục ngàn người
đang sống với một lá phổi. Ngay cả lá
phổi nhỏ (bên có tim) cũng đủ cung cấp oxy và
thải carbonic cho máu, tất nhiên không hiệu quả
bằng cả hai lá phổi trong điều kiện
tốt, nhưng cũng chưa cần phải có thiết
bị hỗ trợ.
Thiết bị hỗ trợ
nhân tạo được dùng trong một số ca mổ
hoặc trong thời gian ngắn (vài ngày), giúp máu thở
ngoài cơ thể, bằng cách bảo đảm sự trao
đổi khí. Việc cấy phổi nhân tạo vào
lồng ngực đă được thử nghiệm
nhưng kết quả chưa đủ sức thuyết
phục.
Tại sao sa mạc rất
lạnh vào ban đêm?
V́ không khí quá tinh khiết. Chính mây và
hơi ẩm trong không khí giữ nhiệt của
đất. Ban đêm, đất trở nên lạnh khi phóng
tia hồng ngoại lên trời và v́ không có mây và hơi
nước để phản xạ trở lại mặt
đất, tia này tan vào không gian. Nước có khả
năng giữ nhiệt, một vùng đất ẩm tích
nhiệt tốt hơn và duy tŕ nhiệt lâu hơn
đất khô cằn của sa mạc.
Tại sao người ta hay
găi đầu lúc suy nghĩ?
Đó là một phản xạ
nhằm kích thích tập trung tư tưởng, bắt
đầu từ lúc c̣n trẻ thơ khi người ta
gặp phải một vấn đề khó giải
quyết. Khi đó nó thể hiện một sự khó
chịu. Đến lúc trưởng thành, động tác này
trở nên vô ư thức: năo liên kết cử chỉ này
với nỗ lực giải quyết vấn đề.
Cắn bút, xoắn tóc hay rung chân đều có cùng lư do.
Đất trên Trái đất
h́nh thành thế nào?
Từ 45% quặng mỏ, 5%
chất hữu cơ, 25% nước và 25% không khí.
Nước, không khí, ánh nắng Mặt trời tác
động trên đá cứng tạo ra vỏ Trái
đất. Thoạt tiên đá vỡ ra dưới tác
động của các tác nhân xói ṃn như mưa, gió...
Đá bị nghiền nhuyễn dễ bị hóa chất
tấn công hơn, như các hiện tượng oxy hóa, axit
hóa. Thay đổi này cùng với biến đổi hóa tính
của đất tạo môi trường cho nấm, cây
cỏ và vi trùng phát triển. Chúng hút chất khoáng và
thải ra chất thải hữu cơ, làm tăng nhanh
hiện tượng biến đổi đá. Độ
dày của lớp đất thay đổi từ vài
chục cm đến hơn 10m, tùy ở giữa
đồng hay trên sườn núi. Ở sâu hơn nữa, lớp
đá cứng của vỏ Trái đất vẫn c̣n nguyên.
Tại sao các ngôi sao và hành tinh
có h́nh tṛn?
Do lực hấp dẫn.
Lực này hút vật chất xung quanh tập trung về
một điểm để tạo thành thiên thể và sau
đó làm biến dạng thiên thể bằng cách thu hút
vật chất của thiên thể (tụ lại dần
dưới tác động của trọng lượng
của chính nó). Hiện tượng này dừng lại khi
tác động của lực hấp dẫn gần
bằng nhau trong mọi hướng, nghĩa là lúc thiên
thể có h́nh cầu. Nếu thiên thể chỉ có
đường kính vài kilômet, sức hút của nó quá
yếu nên thường không trở nên tṛn được.
Hành tinh càng lớn có h́nh dáng càng tṛn và núi non ít cao hơn.
Khói củi và khói than, khói nào
độc hơn?
Khói củi độc hại
hơn v́ tập trung nhiều hơn các chất có nguy cơ
gây ung thư (như benzen) hoặc gây rối loạn hô
hấp (CO2, oxit azot).
V́ sao mù tạt làm cay mũi?
Tác dụng cay mũi là do
hợp chất isothiocyanate d’allyle xuất hiện khi
nghiền hạt mù tạt với giấm. Phân hóa tố
myrosinase và sinigrine của hạt mù tạt được
giải phóng và tác động với nhau để h́nh thành
isothiocyanate. Trong lúc ăn, chất này chui vào hốc mũi
và tác động lên dây thần kinh điều khiển
mắt-mũi-miệng, kích thích hệ thống cảm
nhận của ba cơ phận này. Chất isothiocyanate
cũng là nguyên nhân chính khiến mù tạt xanh của
Nhật Bản làm nồng mũi, cũng như cây cải
xanh. Muốn giữ được vị này phải chứa
mù tạt trong hộp kín, v́ phân tử isothiocyanate rất
dễ bay hơi.
Các công ty đa quốc gia
thuộc quốc tịch nào?
Mang tính toàn cầu, các công ty
đa quốc gia có nhiều hơn một quốc tịch.
Nhà kinh tế học Sylvie Martelli cho rằng không có yếu
tố khách quan nào để xác định quốc tịch
một công ty. V́ không thể xác định bằng quốc
tịch của đa số công nhân, cũng không thể
bằng nguồn gốc vốn hay quốc gia mà công ty
đạt doanh thu cao nhất. Quốc tịch công ty đa
quốc gia liên quan đến lịch sử h́nh thành và
những người sáng lập. Điều này tùy
thuộc vào quốc tịch của công ty mẹ, trung tâm
quyết định mọi vấn đề, và c̣n thể
hiện trong văn hóa ứng xử và cách điều hành
công ty.
Tại sao các tay đua xe
đạp cạo sạch lông chân?
Không phải để giảm ma sát
trong không khí, mà là để bớt đau lúc xoa bóp.
Trước, sau và ngay trong lúc tập luyện, các tay đua
đều có chuyên gia xoa bóp đi kèm và lông chân rất
bất tiện cho việc xoa bóp.
Đó là lư do để họ
cạo lông chân và đùi thường xuyên hoặc dùng kem làm
rụng lông. Cạo lông chân đối với cuarơ xe
đạp trở thành chuyện phổ biến.
Cá thổi bong bóng?
Không. Giáo sư Guy Duhamel, khoa
ngư học thuộc Viện Bảo tàng khoa học
tự nhiên Pháp, giải thích: “Cá không thổi bong bóng,
bởi v́ như thế ngầm hiểu là cá nhả không khí
ra. Đó là sự khác biệt với động vật có
vú ở biển, như cá voi hoặc như chim cánh
cụt”. Các động vật này dùng oxy để thở,
trong khi các loài cá tiêu thụ oxy tan trong nước. Các mang
của cá có nhiệm vụ khai thác oxy, chuyển vào hệ
tuần hoàn để tưới các cơ quan. Nhưng
một số loài cá, như cá chọi, có một cơ quan
đặc biệt, đó là mê đạo, cho phép chiết
oxy từ không khí để xây dựng các tổ bong bóng
nổi nhằm đẻ trứng vào đó.
Khói nhang có hại?
Có, nếu nồng độ
đậm đặc. Khói nhang thơm có thể rất
độc. Thành phần các chất thơm cũng như
keo sử dụng khi làm nhang không dự kiến để
đốt. Khi cháy chúng biến thành các phân tử thơm
nhóm benzène có thể gây ung thư. Những chất formaldéhyde
(gây ngứa phổi), limonène (gây dị ứng) và nhóm ester de
phtalate - được sử dụng trong keo làm nhang
thơm - bị nghi ngờ gây rối loạn hệ
thống kích thích tố. Ngay cả nhang trong chùa - nhà
thờ, chỉ sử dụng các loại keo tự nhiên,
cũng tỏa ra các hỗn hợp benzène khi cháy.
Tại sao loài kiến quá
mạnh?
Kiến có thể mang một
trọng lượng gấp 200 lần trọng
lượng cơ thể là v́ nó rất nhỏ. Thật
vậy, sức lực tùy thuộc phần dọc của
các cơ. Con vật càng lớn th́ sức lực
tương ứng với trọng lượng càng
yếu, v́ khối lượng tùy thuộc thể tích. Thể
tích này tỉ lệ với tam thừa kích thước.
Nếu một người có
kích thước nhỏ hơn 200 lần th́ sức lực
sẽ tăng gấp 40.000 lần (2002), nhưng khi
đó khối lượng lại nhỏ hơn 8 triệu
lần (2003), và sẽ chẳng mệt nhọc ǵ
khi phải nâng 200 lần trọng lượng của ḿnh,
giống như kiến. Và nếu một con kiến dài 2m
như con người, nó sẽ không mạnh hơn chúng ta
chút nào cả.
Cua có thể đi thẳng?
Một số cua chiến binh
có thể đi thẳng hàng, nhưng với hầu hết
loài cua, cấu tạo khớp xương của chúng
chỉ cho phép đi ngang. Khi cua đi thẳng nó di
chuyển rất chậm chạp, giống như con
người khi... đi ngang.
Tuổi nào trẻ nhỏ
bắt đầu hiểu được?
Ngay từ những ngày
đầu đời, và có lẽ khi c̣n trong bào thai, bé
đă nhạy bén với cung giọng nói và vần luật
của ngôn ngữ (âm điệu, dấu giọng...).
Khả năng phân tích cho phép bé nhận ra ngôn ngữ. Các em
bé Pháp quan tâm đến tiếng Pháp hơn tiếng Nga và
phân biệt được tiếng Tây Ban Nha và tiếng
Đức chẳng hạn. Người ta biết các em
nhận ra được giọng nói lúc năm tháng
tuổi.
Có hoa dưới biển?
Có chứ. Bạn chớ
ngạc nhiên khi nh́n thấy hoa biển mọc bên bờ
Địa Trung Hải. Đó là các loài rong tạo ra các
thảm dưới biển. Chúng không có liên hệ ǵ
với hải qú, là loài động vật. Chúng cũng
không phải là tảo - có cơ quan sinh dục ẩn
giấu - nhưng là các cây hoa, với bộ máy sinh sản
dễ nh́n thấy. Chúng hiếm khi nở hoa, thực
vật này thường sinh sản bằng cách giâm và có
hiệu suất quang hợp rất cao. Do đó, các vùng chúng
che phủ có nhiều oxy và là nơi trú ẩn tốt cho các
loài cá sống gần bờ, có ích cho môi sinh. Kẻ thù chính
của chúng là tảo thông ḷng ở Địa Trung Hải.
V́ sao ăn thịt lại...
ngon?
Con
người mê ăn thịt từ... hơn 2 triệu
năm trước đây. Katharine Milton, nhà nhân chủng
học của Đại học
Với hàm lượng protein
cao, thịt giúp tạo cơ bắp và c̣n là nguồn cung
cấp sodium, một ion quan trọng cho liên lạc giữa
các tế bào và truyền tín hiệu qua hệ thần kinh.
Thịt c̣n cung cấp chất béo để tạo ra kích
thích tố cho các cơ phận. Với thời gian tiến
hóa, cơ thể đă liên kết vị béo, chất protein
và vị mặn của thịt vào giá trị dinh
dưỡng cao. Từ đó mùi thịt nướng là không
thể nào cưỡng lại được. Thịt c̣n
có nhiều phân tử ribonucleotide phản ứng với axit
amino glutamate trong thịt và nhiều thức ăn khác, kích
thích lưỡi và tạo ra vị umami, c̣n được
gọi là “vị ngon của thịt”, được
một nhà khoa học Nhật Bản khám phá cách nay 100
năm.
V́ sao áo quần vẫn khô dù
không có nắng?
Nước trong sợi
vải thoát dưới dạng hơi, nhưng làm sao
chuyện này có thể xảy ra khi nhiệt độ
thấp hơn 1000C rất nhiều? Nhờ sự khác biệt
giữa hai hiện tượng sôi và bốc hơi.
Trong nước lỏng, các
phân tử liên kết với nhau rất yếu. Khi đun
nóng, nước được cung cấp năng
lượng khiến nó chuyển động và tăng
nhiệt độ. Đến 1000C, khi lực đủ
mạnh để bẻ găy các liên kết yếu,
nước rời bỏ dạng lỏng và ḥa tan trong không
khí - đó là hiện tượng sôi.
Dưới 1000C, nước
cũng dần biến thành hơi. Hiện tượng
bốc hơi diễn ra trên bề mặt chất lỏng,
nơi các phân tử liên kết yếu v́ không có áp lực
từ phía trên. Bởi thế dù ở 100 hay 200C, một vài
phân tử nước vẫn t́m được đủ
năng lượng để bay đi. Nhưng bí mật
của hiện tượng bốc hơi trước tiên
là gió. Gió đă đuổi hơi nước đi. Không có
gió, các phân tử hơi nước vẫn bám vào vải, di
chuyển, va chạm với không khí và một số quay
trở lại lớp vải, dù sau một thời gian chúng
cũng bay đi hết. V́ thế, dù không có nắng, áo
quần vẫn có thể khô, miễn là có gió.
Tại sao không cảm thấy
Trái đất quay?
V́ chúng ta không có... máy đo
tốc độ. Trên xe hơi, nếu chạy thẳng
với tốc độ đều, chỉ có cảnh
vật chạy ngược chiều và chấn động
giữa bánh xe với mặt đường báo cho biết
bạn đang di chuyển, và khi thắng gấp bạn
mới cảm thấy ḿnh bị ném về phía
trước. Cái mà chúng ta cảm thấy trong trường
hợp đó chỉ là sự thay đổi tốc
độ và hướng đi.
Trái đất cũng thế.
Đó là một cỗ xe khổng lồ, quay với tốc
độ 107.000 km/giờ xung quanh Mặt trời. Và v́ nó
c̣n quay quanh chính ḿnh nên phải cộng thêm 1.600 km/giờ
nữa. Nhưng v́ tốc độ không đổi nên
bạn chẳng cảm thấy ǵ cả. Tại sao? V́ quay
là một chuyển động đổi hướng liên
tục. Do kích thước quá bé nhỏ, con người
chỉ nh́n thấy đường thẳng khi chạy xe
trên một ṿng tṛn ảo có chu vi 40.100km của Trái
đất. Nhưng v́ sao không có gió thổi ngược
lại như khi đi xe hơi? V́ không khí bao quanh cũng
quay theo nữa.
Ở vùng cực người
ta cân nặng hơn khi ở vùng xích đạo?
Khi ở hai địa
cực, cân lượng bạn sẽ cao hơn. Nhưng
đó chỉ là mập giả tạo. V́ dù bất kỳ
ở đâu khối lượng của bạn vẫn
không đổi. Cái thay đổi là trọng lượng,
là sức hút Trái đất tác động lên bản thân
bạn. Trọng lượng (P) và khối lượng (m)
liên hệ trong hệ thức P = m.g, trong đó g là gia
tốc trọng trường. Trị số g thay
đổi tùy vị trí do Trái đất không tṛn hẳn.
Ở xích đạo bán kính
Trái đất dài hơn đến 21km. Khoảng cách
giữa tâm Trái Đất và bản thân bạn gia tăng
sẽ làm trị số g giảm khiến trọng
lượng giảm theo. Thứ hai, khi ở xích
đạo, bạn sẽ bị quay nhanh hơn ở hai
địa cực. Trị số g ở đây là 9,78 m/s2
so với 9,83 m/s2 tại địa cực. Khi
chế tạo cân người ta sử dụng trị
số g trung b́nh của Trái đất là 9,81 m/s2.
Tại sao bong bóng bay lại...
bay lên được?
Cùng nguyên nhân làm tàu thủy
nổi: sức đẩy Archimède. Trong khí quyển, sức
đẩy Archimède là 1,2kg cho một mét khối. Có nghĩa
là để đưa một người nặng 80kg lên
không trung, cần phải có quả bóng 60,7m3. Đây là
chưa tính trọng lượng quả bóng và khí bơm vào.
Phải là các khí nhẹ, heli hoặc hydro chẳng hạn.
Có thể ngăn
được động đất?
Có
động đất là do áp lực gia tăng trong ḷng Trái
đất. Năng lượng được giải
phóng đột ngột bởi sự di chuyển và va
chạm mạnh giữa các mảng kiến tạo,
tương đương với năng lượng hàng
ngàn quả bom nguyên tử. Tâm chấn động, tức
vùng áp lực cao, có thể nằm sâu hàng trăm kilômet
dưới ḷng đất và chạy dài hàng trăm kilômet. Hi
vọng giới hạn cường độ động
đất, bằng cách cho nổ ngăn ngừa
trước khi các áp lực trở nên quá mạnh, vẫn
c̣n là chuyện viển vông.
Có bao nhiêu vệ tinh bay trên
đầu chúng ta?
Hiện có hơn 2.630
vệ tinh nhân tạo bay quanh quĩ đạo Trái
đất. Ngoài ra c̣n vô số vật thể là các thứ
rác của việc phóng vệ tinh hoặc tàu thăm ḍ vũ
trụ trước đây. Tổng trọng lượng
các vật thể này khoảng 2.500 tấn kim loại,
chưa kể c̣n trăm ngàn mảnh vụn với kích
thước 1-10cm và hàng chục triệu mảnh với
kích thước dưới 1cm. Các mảnh vụn này, do
vận tốc rất lớn, cũng đe dọa các
vệ tinh đang hoạt động.
Ai phát minh bánh xe?
Theo sách sử Trung Hoa, bánh xe là
phát minh của Hoàng Đế sống từ năm 1697-1597
trước Công nguyên. Châu Mỹ thời tiền Christophe
Colomb h́nh như chưa biết sử dụng bánh xe đến
khi người châu Âu đến. Đối với các nhà
khảo cổ, chính người Sumerien đă chế
tạo bánh xe. Người miền Mésopotamie để
lại vết tích của bánh xe có niên đại 5.500
năm. Năm 1900, Forestier, thanh tra cầu đường
Pháp, cho rằng bánh xe phát sinh từ kinh nghiệm xoáy
một que gỗ trên một cái bệ để đánh
lửa.
Ruồi có bao nhiêu mắt?
5 mắt chính. Trong đó hai
mắt kép to nằm hai bên đầu gồm 500 mắt
nhỏ, mỗi mắt chuyển về bộ năo một
thông tin riêng. Ở trán, ruồi c̣n ba mắt đơn.
Có thể dùng điện
thoại di động khi dông băo?
Nguyên tắc hoạt
động của điện thoại di động không
gây nguy cơ bị sét đánh. Sóng vô tuyến không thể
hút và dẫn sét tới nguồn phát sóng được. Có
chăng là các trạm tiếp sóng trở thành mục tiêu cho
sét khi dông băo. Nhưng tốt nhất nên tắt điện
thoại di động v́ các thiết bị điện
tử có thể bị hỏng do sóng vô tuyến quá mạnh
của sét.
Mùi vị giảm sút theo
tuổi tác?
Khả năng cảm nhận
mùi vị giảm đáng kể từ 60 tuổi và hồi
phục sau năm 70 tuổi. Muốn cảm nhận
được vị mặn người già phải gia
tăng gấp 11,6 lần liều lượng so với
tuổi trẻ, vị đắng tăng gấp bảy
lần, vị chua gấp 4,3 lần và vị ngọt
gấp 2,7 lần. Người ta cũng bị mất
khả năng phân biệt các vị, dẫn đến
chuyện khó phân biệt các loại thức ăn. Khứu
giác cũng bị lăo hóa tương tự. Nguyên nhân chính xác
c̣n chưa được biết rơ nhưng người ta
biết có một số thuốc là nguyên nhân làm mất
khả năng cảm nhận mùi vị.
Động vật nào tiêu
thụ ít năng lượng nhất khi di chuyển?
Kangaroo. Cú nhảy dài hơn 5m
làm tốc độ chạy lên đến 50km/giờ,
khiến kangaroo tốn ít năng lượng nhất so
với các động vật khác khi di chuyển. Hơn
nữa, nó c̣n tiêu thụ ít năng lượng hơn
để thở nhờ các cơ phận nằm
dưới bụng ép vào phổi khi chân chạm mặt
đất. Kết quả, kangaroo ăn ít hơn năm
lần so với các sinh vật ăn cỏ khác.
Tại sao vẫn c̣n khỉ,
nếu loài người là hậu duệ loài khỉ?
Homo sapiens không phải là con
cháu của khỉ, ít nhất là loài khỉ hiện nay
như dă nhân hay khỉ đột. Thật ra, người
và khỉ có chung ông tổ là loài khỉ lớn sống vào
thời Miocène (cách nay từ 23 đến 5 triệu năm)
và hai “chi tộc” đă tách rời nhau từ khoảng 10
triệu năm nay. Khỉ vẫn tồn tại và phát
triển độc lập với chúng ta. Tóm lại, loài
người không thay thế loài khỉ mà chỉ là bà con
với nhau mà thôi.
Khói động cơ tên
lửa có gây ô nhiễm?
Tùy loại nhiên liệu sử
dụng. Khi phóng tên lửa Ariane 5, tầng chính đốt
173 tấn hydro và oxy lỏng, chỉ tạo ra hơi
nước vô hại, nhưng các tầng khác có hỗn
hợp hydrazine và tétraoxyde azote, và các động cơ khác
đốt khoảng 241 tấn hỗn hợp polybutadène
(một loại cao su), perchlorate ammonium và nhôm, tạo ra các
chất ô nhiễm. Nói chung, độ ô nhiễm là
tương đối thấp v́ khói tản mát suốt
đường bay lên đến độ cao hơn 150km.
Mặt trời màu ǵ?
Mặt trời phát ánh sáng
ở tất cả độ dài sóng, nghĩa là tất
cả các màu. Nhưng trong mắt người, ánh sáng
trắng là tổng hợp tất cả các màu mà Mặt trời
gửi đến Trái đất. Do đó Mặt trời
màu trắng.
Pháp có thể thay xăng
bằng ethanol như
Không. Năm 2003 Pháp sử
dụng 92,7 triệu tấn dầu mỏ, trong đó có 50
triệu tấn cho vận tải. Để thay thế
lượng dầu mỏ này bằng cồn cần
phải có 125.500km2 củ cải đường - nguyên
liệu sản xuất cồn (tức 23% diện tích
nước Pháp và 80% diện tích trồng trọt). C̣n
nếu làm cồn từ lúa ḿ lại cần diện tích
đất 284.000km2, bằng 52% diện tích nước Pháp
và bằng 183% diện tích trồng trọt ở
nước này. Đó là chưa kể năng lượng
cho giai đoạn trồng trọt và tiến tŕnh hóa
học của việc sản xuất cồn.
Tại
Lỗ đen... màu ǵ?
Dĩ nhiên là đen rồi. Cái
“máy hút vũ trụ” này có sức hút mạnh ghê gớm
đến nỗi ánh sáng không thể thoát ra ngoài
được, nên trở thành đen. Nhưng làm sao có
thể nhận ra nó? Xung quanh một lỗ đen có tất
cả các loại vật chất, từ khí vũ trụ
đến các loại sao bị tan ră, quay tít tḥ ḷ.
Để khỏi bị rơi vào miệng lỗ đen,
chúng phải quay cực nhanh và do đó phát sáng lên, cực
sáng. Lạ lùng là lỗ đen thường xuất
hiện ở những vùng sáng nhất trong vũ trụ.
Nếu đến gần
một lỗ đen?
Các lỗ đen có sức hút
tỉ lệ nghịch với khoảng cách. Một
người cao 1,8m tiến đến gần lỗ
đen, mà chân đi trước, sẽ cảm thấy
sức hút ở chân khác với ở đầu.
Nếu lỗ đen có kích
thước bằng 10 lần Mặt trời và ở cách
xa 15.000km, anh ta có cảm giác như bị móc vào chân một
thanh sắt nặng 12kg; ở khoảng cách 8.000km, thanh
sắt nặng 350kg; ở khoảng cách 3.000km, thanh sắt
nặng 700kg. Và ở khoảng cách 30km th́ có cảm giác
giống như cả thành phố
Côn trùng hảo ngọt?
Không. Ong, kiến và các loại
côn trùng chân đốt đều không có khái niệm ǵ
về “đường”. Các bộ cảm nhận của
chúng phát hiện các phân tử có khả năng dinh
dưỡng cao như đường, nhưng không xem
đó là một sở thích đặc biệt. Hơn
nữa, chúng không có bộ cảm nhận riêng dành cho phân
tử đường và các chất ngọt khác.
Có thể miễn nhiễm
thuốc độc?
Hầu hết th́... vô
phương. Cụm từ mithridatisation - miễn nhiễm
thuốc độc xuất phát từ câu chuyện về
vua Mithridate của xứ Pont (phía bắc Thổ Nhĩ
Kỳ hiện nay) khoảng năm 150 trước Công
nguyên, đă uống hằng ngày các loại chất
độc với liều lượng nhỏ để
mong miễn nhiễm khi gặp số lượng lớn.
Nhưng ông ta đă lầm to, khi uống những
độc chất loại cực mạnh như strychnine
hay cyanure, dù rất ít, đều đi đến cái
chết. C̣n như thủy ngân hay arsenic, có độc tính
dài hạn, nghĩa là khi uống nhiều lần dù với
lượng thật nhỏ, nhưng khi tích tụ
đủ vẫn gây chết người.
Cá đuối phóng điện
thế nào?
Cá đuối phóng điện
để bắt mồi hoặc để thoát khỏi
kẻ thù. Sự phóng điện thay đổi, từ vài
volt ở cá đuối thường đến nhiều
chục volt với cá đuối điện. Điện
phát từ các cơ được nối bằng dây
thần kinh. Dưới sự chỉ huy của hệ
thần kinh trung ương, cá đuối phóng điện
bằng cách co cơ bắp. Điện thế có thể
đạt tới 220 volt với những con cá đuối
điện lớn.
Tại sao một số
hợp âm nghe chói tai?
Hài âm là khái niệm
về cách kết hợp các nốt nhạc để
tạo ra kết quả nghe êm tai. Tuy nhiên, nhận
định này là chủ quan và thay đổi theo hệ âm
nhạc, nền văn hóa và thời đại.
Thưởng thức âm nhạc ở phương Tây
vẫn c̣n dựa vào qui tắc từ thời Trung cổ và
thời Phục hưng.
Các nhà âm nhạc học đă
t́m một tiêu chuẩn toán học của hoàn hảo âm
nhạc, và định nghĩa các tương quan phải
có giữa các tần số nốt nhạc trong một
hợp âm. Người ta thích phối hợp các âm thanh mà
tần số có tương quan toán học đơn
giản. Thí dụ 4/3 (quăng bốn đúng) hoặc 3/2 (quăng
năm đúng). Âm nhạc hiện đại hoặc âm
nhạc châu Á, vốn không tôn trọng các chuẩn này, h́nh
như làm chói tai những người mới nghe.
Mèo ngủ ngáy?
Có một số mèo ngủ ngáy
như chúng ta. Sự ngáy diễn tả mức độ
yếu ớt của hệ hô hấp. Đó là
trường hợp của các loài mèo mũi tẹt,
chẳng hạn mèo
Bây giờ là mấy giờ
ở
Mấy giờ... cũng
được! Ở hai địa cực, các kinh
tuyến hội tụ lại, Mặt trời thay v́
mọc ở chân trời vào buổi sáng, ở đỉnh
đầu vào buổi trưa và lặn ở chân trời
vào cuối ngày th́ lại đứng ngay trên bầu
trời suốt sáu tháng liền và sau đó biến mất
cũng sáu tháng liền. Kết quả, ở những
nơi đó chẳng có giờ giấc ǵ cả. Các nhà khoa
học làm việc ở địa cực thường
sử dụng giờ của căn cứ tiếp tế
cho ḿnh. Chẳng hạn, trạm Amundsen-Scott của Mỹ
nằm ngay đỉnh
Có b́nh minh Bắc cực
ở...
Không. V́ hiện tượng
“b́nh minh Bắc cực” chỉ có ở Bắc cực.
Nhưng vẫn có hiện tượng gần giống
được gọi là “b́nh minh
Tại sao thắng
trước xe hơi ṃn mau hơn thắng sau?
Do sự chuyển dịch
khối lượng lúc thắng xe: trọng lượng xe
dồn vào bánh trước làm tăng sức ép của bánh
xe trên mặt đất. Việc đặt động
cơ phía trước cũng gia tăng sức ép này, và do
phía sau xe được nhẹ hơn nên sức ép lên bánh
sau của xe giảm đi.
Thắng sau của xe không tác
động mạnh bằng thắng trước, v́
nếu thế bánh sau có nguy cơ nổ. Để pḥng
ngừa vấn đề này, trên xe có một cơ cấu
phân phối nhằm điều ḥa lực thắng giữa
bánh trước và bánh sau. Các xe đua thể thao ít bị
ảnh hưởng bởi hiện tượng này nhờ
động cơ được đặt giữa xe.
Ở xe máy hai bánh, khoảng 80-90% lực thắng
được bảo đảm bởi bánh trước
của xe.
Nước không sôi cũng
bốc hơi?
Sôi là sự chuyển
động nhanh và mạnh từ trạng thái lỏng qua
trạng thái hơi, dưới tác động của
nhiệt độ cao. Nhưng để bốc hơi
chất lỏng không buộc phải sôi mà chỉ cần
các phân tử chuyển động.
Khi nhiệt độ tăng,
các phân tử chuyển động và các phân tử
chuyển động nhanh nhất trồi lên bề mặt
nước và có thể bay lên cao. Bề mặt càng lớn,
số phân tử bay lên càng nhiều. V́ vậy, nước
mặt hồ bốc hơi nhanh hơn nước trong
chai.
Gió cũng đẩy nhanh
hiện tượng này: gió đuổi hơi nước
làm băo ḥa không khí ở gần bề mặt của
nước, cho phép các phân tử nước bốc hơi
để nhường chỗ cho các phân tử kế
tiếp.
Có bao nhiêu nước trong
một tách cà phê?
140 lít. Đó là tổng
lượng nước sử dụng từ lúc trồng
tỉa, thu hoạch, chế biến, vận chuyển, pha
chế cà phê cho đến khi dọn lên bàn cho bạn
thưởng thức.
Nhà môi trường giá rẻ
Từ tháng 4-2008, Công ty Phénix
sản xuất loại nhà tiền chế môi trường
giá rẻ, 125.000 euro/căn (chưa tính đất đai,
tất nhiên). Kèo sườn sắt, tường bêtông
trộn dăm gỗ, có cửa kính nhận ánh nắng
mặt trời và kín như... chiếc hộp. Kết
quả: nhiệt độ trong nhà duy tŕ ổn định
190C suốt năm, tiết kiệm mỗi năm 750 euro
tiền đốt ḷ sưởi. Nhưng bạn phải
sử dụng thiết bị điện công suất
thấp, ít tỏa nhiệt và đừng mở cửa
sổ thường xuyên.
Máy giặt kết hợp...
bồn cầu
WashUP, loại bồn cầu
kết hợp với máy giặt, do Sevin Coskun - một sinh
viên Thổ Nhĩ Kỳ - thiết kế, đoạt
giải thưởng sáng tạo “thiết bị môi
trường” năm 2008 tại Đức. Ích lợi thứ
nhất là tiết kiệm được nước v́
lợi dụng nước giặt áo quần để
tống chất thải. Lợi ích thứ nh́ là tiết
kiệm được không gian trong buồng tắm.
Rắn bú sữa ḅ?
Không! Loài rắn chỉ ăn
mồi sống, c̣n sữa không hấp dẫn rắn.
Hơn nữa, hàm của rắn thiếu cơ nhai nên không
thể hút chất lỏng một cách hiệu quả.
Nhưng người ta cứ đồn rắn bú sữa
ḅ và c̣n đặt tên Milk snake (Rắn sữa) cho loài rắn
Nam Mỹ thuộc họ Lampropeltis triangulum.
Tại sao người ta
dễ buồn ngủ sau khi ăn?
Do sự tiêu hóa thức ăn đ̣i
hỏi nhiều năng lượng: 10% tổng năng
lượng tiêu thụ mỗi ngày. Cần năng
lượng để sản xuất dịch vị
dạ dày và enzyme trong ruột, chưa kể hoạt
động dai dẳng của các cơ trong bộ máy tiêu
hóa.
Sau khi thấm qua thành ruột,
chất dinh dưỡng được biến hóa và
lưu giữ dưới dạng triglycéride và glycogen,
vốn tiêu thụ nhiều năng lượng hơn
nữa. Máu tập trung nhiều vào ruột gây buồn
ngủ.
Xăng xe hơi trên thế
giới đều giống nhau?
Về hóa học không có hai
loại xăng giống hệt nhau, v́ đó là các hỗn
hợp phức tạp. Mỗi loại xăng gồm hàng
trăm loại hydrocarbure khác nhau. Các nhà buôn xăng dầu
lấy chuẩn là loại hydrocarbure octane (gồm chuỗi
tám nguyên tử carbon) khi họ trộn các thành phần khác
nhau trong nhà máy lọc dầu. Xăng có chỉ số octane
95 hoặc 98 th́ giống nhau trên toàn thế giới,
nhưng vẫn có một vài khác biệt tùy theo qui
định của mỗi quốc gia, chẳng hạn
tỉ lệ cồn được đưa thêm vào.
Nhưng các khác biệt này có ảnh hưởng không đáng
kể đến hoạt động của máy nổ.
V́ sao nước đá làm ly
nước ngọt... lạnh?
Bởi v́ nó... lạnh.
Sai! Nước 00C không
đủ làm ly nước ngọt lạnh một cách
hiệu quả. Khi nước đá đă hạ nhiệt
ly nước ngọt xuống 150C th́ cùng thể tích
nước đó ở 00C cũng chỉ có khả năng
hạ nó xuống chừng 1-20C. Bí mật nằm ở lúc
cục đá tan. Muốn chuyển từ thể rắn
sang lỏng, nước cần năng lượng.
Lấy từ đâu? Từ những ǵ gần nhất,
trường hợp này là nước ngọt trong ly.
Luật tiến hóa có thể
làm loài ngựa có hai cánh tay?
Không! Tứ chi ngựa đă
biến đổi quá nhiều, không thể quay trở
lại thời tổ tiên của nó là con Acanthostega (loài cá
biết đi) cách nay 350 triệu năm. Người ta c̣n
có thể phân biệt được các ngón dưới
dạng xương thoái hóa bị thừa ở hai bên “ngón
giữa”, vốn đă biến thành “móng guốc” của
ngựa. Chúng sẽ không bao giờ hoạt động
trở lại dù sau hàng triệu năm tiến hóa, bởi
thiên nhiên không thể tác động lên các phần cơ
thể “đă không c̣n nữa”.
Nhưng theo thuyết tiến
hóa của
Đo khoảng cách chính xác
giữa Trái đất - Mặt trăng?
Đo được khoảng cách chính
xác này nhờ con người lên được Mặt
trăng. Ngày 21-7-1969, các nhà phi hành Mỹ Neil Armstrong và Buzz
Aldrin đă đặt một tấm biển gồm 100
gương phản chiếu trên vùng biển Yên tĩnh
của Mặt trăng.
Các đài thiên văn chiếu
nhiều chùm laser về hướng các gương ấy,
rồi đo thời gian đi - về của ánh sáng.
Biết rằng vận tốc ánh sáng là 300.000km/giây,
người ta tính được khoảng cách Trái
đất - Mặt trăng là 384.403km.
Vào thế kỷ thứ ba
trước Công nguyên, nhà thiên văn Hi Lạp Aristarque tính
toán khoảng cách này là 486.000km, dựa vào khoảng cách
Mặt trăng di chuyển trong nguyệt thực toàn
phần. Hai trăm năm sau, Hipparque - một nhà thiên
văn Hi Lạp khác - tính là 384.000km! Năm 1751, các nhà thiên
văn Pháp Lalande và La Caille đạt số đo chính xác
hơn, bằng cách nhắm đến trung tâm Mặt
trăng từ Berlin và Le Cap (Nam Phi), và tính bằng phép đo
tam giác.
Có người giống
hệt ḿnh không?
Có, nhưng rất hiếm.
Khả năng có người giống hệt ḿnh, về
cả bộ gen, ở tỉ lệ 1/27.600.000 tỉ.
Tại sao khung xe đạp
nữ không có thanh ngang?
Sự khác biệt giữa xe
đạp nữ và nam đă có từ khoảng năm 1870.
Khung thời ấy, gọi là khung thập tự,
được tăng cường một thanh nối ngang
trên xe đạp nam, và không có ở xe đạp nữ. Lư
do là thanh ngang dễ vướng váy và áo dài của nữ
giới. Đến năm 1885, xe đạp có loại khung
uốn cong, gọi là khung cổ thiên nga, được
giới nữ ưa chuộng.
Chó biết bao nhiêu chữ?
Đa số chó biết khoảng
10 chữ, nhưng kỷ lục thuộc về con chó ṇi
Rico, 13 tuổi, được sử dụng nghiên cứu
về ngôn ngữ ở Mỹ (theo tạp chí Science tháng
10-2004), với 250 từ. Rico có trí nhớ phi thường.
Chỉ cần đưa một đồ vật mới
cho nó thấy và đọc tên đồ vật ấy lên
khoảng 10 lần là nó có thể nhớ đến một
tháng sau. Điều lạ hơn nữa, nếu
người ta yêu cầu đi lấy một đồ
vật mới, nó có thể t́m ra đồ vật ấy
bằng cách loại trừ các vật đă biết. Nghiên
cứu này, thực hiện bằng cách phân tích các khả
năng cần thiết để nắm bắt ngôn
ngữ và học hỏi, mở ra nhiều viễn
tượng mới và chứng tỏ rằng một
số cơ quan nhận thức, vốn cho phép hiểu ngôn
ngữ, đă đi trước sự xuất hiện
của ngôn ngữ. Chó, cũng như trẻ em hai tuổi,
có khả năng “ghi nhớ nhanh”. Nhưng ở trẻ em
là tự phát, c̣n các con vật th́ phải tập luyện.
Côn trùng có đau đớn khi
bị chà đạp?
Có thể. Với con
người và hầu hết động vật có
xương sống, đau là tín hiệu báo động
phải được chấm dứt. Xúc giác nơi cơ
thể bị tổn hại gửi thông tin đến
tủy sống để chuyển về năo và nơi
đây ra lệnh hành động. Qui tŕnh này có lẽ
cũng diễn ra nơi côn trùng. Chúng có bộ tiếp
nhận những cảm giác khó chịu (nhưng chưa
biết có chuyển thành đau đớn không, v́ đau
đớn phải liên quan với xúc cảm). Và côn trùng quá
khác biệt với con người để so sánh. Con
dế vẫn tiếp tục ăn khi đang bị
ngựa trời nuốt sống!
Nhựa cây lên thân cây như
thế nào?
Có ba hiện tượng
vật lư khiến nhựa lên được thân cây:
thẩm thấu, mao dẫn và bay hơi. Trong sự thẩm
thấu, nước trong đất được
muối khoáng trong rễ cây hút lên. Các ống dẫn
nhựa có đường kính nhỏ lại tạo
hiện tượng mao dẫn làm chất lỏng đi
lên, trong đó có nhựa cây. Và cuối cùng là sự bốc
hơi của nước trong lá. Nhựa có thể lên cao
tới 130m, tốc độ tối đa 100m trong một
giờ.
Tại sao bạc hà làm
miệng cảm thấy lạnh?
Trước và trong lúc ngậm
kẹo bạc hà, nhiệt độ trong miệng không khác
biệt. Thế nhưng cảm giác có một luồng gió
lạnh chạy trong lưỡi là rất thật. Lư do là
những phân tử bạc hà trong kẹo kích thích những
tế bào cảm giác lạnh trên da, trong màng nhầy của
mũi, miệng và những tế bào này báo động cho
năo.
Tắm biển trong lúc băo nguy
hiểm?
Đúng. Khi trời sấm
chớp, tốt nhất nên rời xa băi biển
trước khi băo táp nổi lên. Sét luôn t́m đường
dẫn điện tốt nhất để xuống đất,
và cơ thể dẫn điện tốt hơn không khí.
Cơ thể, khi nhô lên khỏi mặt nước, sẽ
thu hút tia sét mạnh hơn. Nhưng nếu không chạy
kịp, tốt nhất là d́m ḿnh xuống nước, ló
đầu lên. Nếu nhô nửa người trên mặt
nước hay đi trên bờ biển sẽ nguy hiểm
hơn nhiều, v́ chân chạm nước hay đất
ẩm dễ làm sét t́m đến.
Diện tích của sa mạc
trên Trái đất?
Các sa mạc trên thế
giới bao phủ 5.000 triệu ha, tương
đương diện tích châu Mỹ. Mỗi năm
lại có thêm khoảng 6 triệu ha đất bị sa
mạc hóa. Trong khi đó, rừng thế giới chỉ
chiếm 3.900 triệu ha, tức 30% diện tích các châu
lục.
Kim cương vĩnh cửu?
Không. Khi rời khỏi ḷng
đất kim cương không thể tồn tại
vĩnh cửu được và sẽ biến thành graphite
- dạng ổn định của carbon trong điều
kiện áp lực, nhiệt độ của mặt
đất. Những ai thích tích trữ kim cương không
cần phải lo lắng nhiều, v́ biến đổi
này chỉ diễn ra sau vài... tỉ năm!
Tại sao chim không bao giờ
té khỏi cành cây khi ngủ?
Trước tiên, chim chỉ
ngủ từng chập vài giây (chim én có thể ngủ trong
khi... bay). Ngoài ra, khi đậu chim bám rất chắc vào
cành cây nhờ lúc ấy các ngón đối diện nhau. Và
phần lớn chim có hệ thống gân rất đặc
biệt, khi áp ḷng bàn chân vào cành cây th́ các ngón khép lại ngay
tức khắc, phản xạ này diễn ra hoàn toàn tự
động.
Có thể sống
được với một lá phổi?
Hàng chục ngàn người trên thế
giới đang sống b́nh thường chỉ với
một lá phổi hoạt động. Ngay cả lá phổi
nhỏ (bao bọc quả tim) cũng đảm bảo cung
cấp đủ oxy cho máu và loại bỏ khí CO2.
Dĩ nhiên thở bằng
một lá phổi không hiệu quả bằng hai lá phổi
mạnh khỏe, nhưng vẫn không cần sự trợ
giúp nhân tạo. Phổi nhân tạo có thể dùng cho một
vài trường hợp phẫu thuật, thay thế
tạm thời trong vài ngày, cho phép oxy hóa máu bên ngoài cơ
thể nhờ một cái bơm và một màng xốp
đóng vai tṛ lá phổi, bảo đảm trao đổi
khí.
Máu trở lại cơ
thể qua ống dẫn vào động mạch và đi ra
ở tĩnh mạch xương đùi. Phổi nhân
tạo cấy vào lồng ngực đă được
thử nghiệm tại Hoa Kỳ, nhưng kết quả
không hoàn hảo để có thể thay cho biện pháp ghép
phổi.
Các hoocmôn làm mọc lông?
Chỉ hoocmôn testostérone
kiểm soát và phân phối lông trên cơ thể. Nó can
thiệp vào thời dậy th́ của người, và
phối hợp vitamin D cùng các hoocmôn tuyến giáp để đẩy
mạnh việc lông mọc.
Nhưng cùng với tuổi
tác, testostérone trong máu tự biến đổi dưới
tác dụng của một enzym và có xu hướng kích
động sự rụng tóc.
Súc vật có thích nghe nhạc?
Không, theo nghĩa thích âm thanh du
dương như con người. Sở thích của con
người có liên quan đến giáo dục và văn hóa,
một đặc tính ngoại hạng của nhân loại.
Nhưng con vật có thể phân biệt một âm thanh
nếu liên quan đến một sự kiện dễ
chịu như được cho ăn.
Ḍng nhạc này sẽ là
một nguồn cảm hứng báo tin trước. Các loài
chim như hoàng yến có thể tạo ra âm thanh du
dương với hi vọng được tưởng
thưởng. C̣n nếu chó sói bắt đầu tru khi nghe
tiếng sáo là v́ âm thanh này nhắc nhớ lại tiếng
tru của chúng.
Tại sao nghe âm thanh của
biển trong vỏ ốc?
V́ vỏ ốc tạo thành
hộp cộng hưởng và khuếch đại âm thanh.
Khi kề tai vào miệng ốc, thật ra người ta
nghe tiếng máu chảy trong mạch của chính ḿnh, thành
một âm thanh ŕ rào đặc biệt.
Âm thanh được
khuếch đại và nghe rơ nhờ vỏ ốc chặn
tiếng động bên ngoài lại. Chính v́ thế khi
đưa tai vào và ra khỏi vỏ ốc, người ta
nghe hai âm thanh khác nhau như tiếng sóng vỗ. Một
hộp mứt rỗng cũng làm được vai tṛ
một vỏ ốc.
Cách tính nhiệt độ toàn
Trái đất?
Người ta tính nhiệt
độ toàn cầu, so với chuẩn trung b́nh là 140C
(đo giữa 1961 và 1990). Năm 2006, nhiệt độ
trung b́nh tăng bất thường 0,420C so với
chuẩn trung b́nh. Số đo được chọn
lựa từ số liệu các trạm khí tượng phân
bố đều trên toàn thế giới, mỗi
điểm đại biểu cho một vùng trên Trái
đất.
Mỗi năm có hai nhóm nghiên
cứu, một của Anh và một của Mỹ, tính toán
nhiệt độ toàn cầu. Nói chung, số liệu
của họ trùng khớp nhau, ngoại trừ vào năm
2005, người Mỹ tính tăng 0,610C và
người Anh thấy tăng 0,480C.
Tại sao nước đá
tủ lạnh không trong suốt?
Bởi v́ các tinh thể
nước đá bị vỡ nát. Nước đá
được h́nh thành từ sự kết tụ
đều đặn các phân tử nước. Tuy nhiên
trong sự tổ chức này, các tinh thể chiếm
nhiều khối lượng hơn phân tử nước
ở thể lỏng.
Điều này giải thích v́
sao tỉ trọng nước đá thấp hơn tỉ
trọng của nước khiến nước đá
nổi được. Khi đặt một hộp
nước trong tủ lạnh, nước bắt
đầu đông lại ở bề mặt, rồi lan
dần vào trung tâm. Phần nước lỏng c̣n lại
bị kẹt giữa các vách của nước đá, các
tinh thể bị nén tự sắp xếp một cách vô
trật tự. Chỉ số khúc xạ không c̣n thuần
nhất gây rối loạn đường đi của ánh
sáng làm nước đá nh́n không trong suốt.
Có cách để chắc
thắng trong các tṛ chơi đỏ đen?
Có. Hăy h́nh dung một tṛ
chơi, nếu thắng người ta được
gấp đôi số tiền bỏ ra, c̣n thua sẽ mất
trắng. Chỉ cần theo chiến lược này: khi
thua, lần sau tăng gấp đôi số tiền
đặt cho đến khi thắng mới dừng
lại. Giả định bạn đặt 10
đồng. Nếu thắng, bạn được 20
đồng, lời 10 đồng. Nếu thua 10
đồng, đặt tiếp 20. Như vậy bạn
đă chi ra 10 + 20 = 30 đồng. Nếu thắng, bạn
sẽ kiếm được 40 đồng, lời
được 10 đồng. Nếu thua, sẽ
đặt lại 80 đồng và tiếp tục như
thế cho đến khi thắng, với điều
kiện phải có một số vốn khổng lồ
để theo đuổi đến cùng. Đây là
phương pháp để thắng chứ không đảm
bảo... làm giàu!
Có thể lội trong hồ
chứa nước nhanh hơn trong hồ chứa sirô?
Vấn đề này đă
từng gây ra cuộc tranh luận chưa ngă ngũ giữa
hai nhà bác học lớn Isaac Newton và Christian Huyghens. Huyghens
cho rằng độ nhờn của nước
đường không làm thay đổi tốc độ
bơi, c̣n
Có thể tẩy trắng
hơn... màu trắng?
Được. Một vài
loại bột giặt có chứa các phân tử azurant
optique, có khả năng chuyển một phần tia cực
tím mà mắt thường không nh́n thấy thành ánh sáng
thấy được. Áo quần bám các phân tử này
phản chiếu đến mắt chúng ta nhiều ánh sáng
hơn phần chúng nhận được. Và ta thấy
một màu trắng rực rỡ hơn cả... trắng!
Tại sao sữa có màu
trắng?
V́ sữa là một dung
dịch có chất keo. Các chất trong sữa không tan ra và
sữa là một hỗn hợp nước, các vi cầu
protein và chất béo dài 3-5 micro mét. Chất béo không có màu
nhưng sự phân tán của ánh sáng lên các vi cầu làm
sữa có màu trắng. Sữa càng nhiều chất béo càng
trắng. Các protein như caséine tạo ra các cụm nhỏ
gọi là mixen, phân tán ánh sáng kém hơn các vi cầu mỡ.
Do đó, sữa đă tách kem có màu hơi xám.
Tất cả gà con đều
có lông màu vàng?
Cũng có những gà con
lông đen, nâu, lốm đốm... Gà con có lông măng màu
vàng thường được chọn v́ có nhiều
ưu điểm: mau lớn, thịt ngon, ít bệnh.
Để ổn định đặc tính này, các nhà
sản xuất đă cố t́nh pha trộn các con vật có
gen tạo lông măng toàn màu vàng. Họ cũng kiểm soát
được tốc độ tăng trưởng
của bộ lông.
Người ta có thể
cảm nhận được bao nhiêu mùi?
Khoảng 10.000 mùi. Tuy nhiên màng
nhầy trong mũi người chỉ có 350 bộ cảm
nhận. Không có mối quan hệ trực tiếp giữa
số lượng bộ cảm nhận và số
lượng mùi có thể phân biệt. Mỗi bộ cảm
nhận có thể nhận ra nhiều mùi khác nhau, và mỗi
phân tử mùi được nhận biết do một
tổng hợp nhiều bộ cảm nhận. Năo nhận
ra một mùi nhờ một luồng thần kinh tổng
hợp phức tạp đến từ màng nhầy trong
mũi.
Chạy có thể làm bàn chân
mạnh hơn?
Không, nhưng có thể làm nó...
lớn hơn! Khi chạy, các sợi gân căng ra và có khuynh
hướng bị kéo dăn. Sau một thời gian chạy
nhiều, bàn chân có thể dài thêm một “cỡ giày” (6,7mm).
C̣n khi đi bộ máu của tĩnh mạch về tim kém
hơn khi chạy, v́ áp lực máu thấp hơn. Bởi
thế sau một ngày dài đi bộ chân có thể bị
sưng vù lên. Phải nhớ tất cả điều
đó khi mua giày!
Tại sao gạo dẻo?
Do tinh bột bám vào hạt
gạo. Gạo trở nên dẻo khi được xử
lư với hơi nước ở nhiệt độ 1050C.
Dưới tác dụng của nhiệt và hơi ẩm, các
phân tử amylose chứa tới 70% tinh bột dính mạnh
vào nhau và gạo trở thành dẻo. Gạo nếp chứa
100% amylopectine, một dạng tinh bột có các phân tử
lớn hơn ở gạo thường.
Có thể trượt
tuyết với tốc độ tối đa bao nhiêu?
Trên lư thuyết là gần 500
km/giờ, tương đương tốc độ
tối đa của các tay nhảy dù chuyên nghiệp lúc
rơi tự do. Trong vật lư học, không có sự khác
biệt giữa rơi và tuột dốc. Khi trượt
tuyết, lực ma sát làm tốc độ chỉ có
thể lên đến 251,4 km/giờ, kỷ lục mà cô gái Ư
Simone Origone thực hiện vào năm 2006. Muốn giảm
tốc độ ma sát có thể tăng kích thước xe
trượt tuyết, nhưng luật qui định
rất khắt khe: giày trượt không được dài
quá 2,4m và nặng quá 15 kg/đôi. Muốn tăng tốc
độ có thể thoa sáp vào ski, nhưng dù thế cũng
chỉ có thể đạt đến 270 km/giờ, cao
hơn người nhảy dù nghiệp dư trước
khi dù mở.
Cổ thụ có thể
tăng trưởng măi?
Với những cây cổ
thụ, tăng trưởng không diễn ra trên đỉnh
chóp mà ở các vùng thấp hơn của tàn cây. Sự khó
khăn khi dẫn nhựa lên đỉnh khiến cây không
thể tăng trưởng măi được. Tất
cả các vật thể có sự sống đều phải
tiêu thụ một năng lượng tối thiểu,
tỉ lệ với trọng lượng của nó. Dù
một cây cổ thụ có nhiều tế bào chết, nhu
cầu này vẫn tăng liên tục, cho đến khi
vượt quá khả năng quang hợp của cây, và cây
chết.
Tên thuốc tây được
đặt thế nào?
Ở Pháp, việc đặt
tên thuốc là quyền của nhà sản xuất và cũng
không đơn giản, v́ phải đạt nhiều tiêu
chuẩn. Phải dễ đọc cho nhiều ngôn ngữ
khác nhau, và không thiên vị ngôn ngữ nào. Không mang âm
hưởng lời nguyền rủa hoặc thô tục
của bất kỳ đất nước nào mà thuốc
sẽ được bán. Sau cùng tên thuốc c̣n phải
được Cơ quan đánh giá thuốc châu Âu chấp
thuận, sau khi rà soát để không trùng lắp với tên
một loại thuốc nào khác và đúng theo tiêu chuẩn
định danh quốc tế (DCI) của Tổ chức Y
tế thế giới.
Khói động cơ phản
lực có gây ô nhiễm không?
Tùy thuộc vào loại nhiên
liệu sử dụng. Tên lửa Arianne 5 của châu Âu
sử dụng 241 tấn hỗn hợp polybuta diène (gần
giống cao su), perchlorate ammonium và aluminium. Khi đốt
cháy, khí thải khá ô nhiễm. Tầng chính, đốt 173
tấn hydro và oxy lỏng, khí thải chỉ là hơi
nước nên không độc hại. Tên lửa Saturn 5
của Hoa Kỳ chỉ dùng loại nhiên liệu này. Ở
các tầng trên cùng, Arianne 5 c̣n sử dụng hỗn hợp
hydrazine và tétraoxyde nitơ nên khí thải độc. Dù sao ô
nhiễm cũng không đáng kể, bởi khí thải
trải dài suốt một đoạn đường
hơn 150km.
Làm sao biết được
trong sơn có ch́?
Phải dùng máy chiếu
một luồng tia X vào chất sơn nghi ngờ. Tia
phản hồi cho phép nhận biết thành phần hóa
chất trong sơn, trong đó có ch́ và nồng độ
của nó. Được dùng chống ẩm mốc,
sơn ch́ bị cấm sử dụng từ năm 1948.
Rượu trợ giúp tiêu hóa?
Không, trái lại
rượu c̣n làm chậm tiêu hóa khi độ cồn
vượt quá 200C. Rượu ức chế gastrine, phân hóa
tố xác định tỉ lệ axit cần thiết
để tiêu hóa lượng thức ăn và phụ trách
việc co bóp của dạ dày.
Do vậy, thức ăn
sẽ bị rối loạn khi đến ruột. Rượu
- một chất hiếm hoi không thay đổi thành
phần sinh hóa khi được hấp thu vào cơ
thể - đi thẳng vào máu, thông qua vách dạ dày và
đường ruột.
Có thể chạy xe
đạp trên Mặt trăng?
Rất khó khăn, v́ lực
hấp dẫn của Mặt trăng nhỏ hơn Trái
đất đến sáu lần. Một người
nặng 75kg, chỉ c̣n 12,5kg khi ở trên Mặt trăng.
Trọng lượng cơ thể trở nên quá nhẹ nên
lực tiếp xúc của bánh xe sau với mặt
đất cũng giảm sáu lần.
Khi đạp mạnh, bánh xe
quay nhưng xe vẫn đứng yên một chỗ. Khi
xuống dốc, xe không thể dừng được v́
tuy bố thắng kẹp cứng bánh xe, nhưng xe không bám
đường. Cần những bánh xe to với nhiều
móc sắt để bám vào mặt đường. Đó
cũng là giải pháp cho những robot thám hiểm sao
Hỏa, nơi lực hấp dẫn nhẹ hơn Trái
đất ba lần.
Tại sao một số
hồ nước có màu hồng?
Do sự hiện diện
của một loài vi tảo tự bảo vệ diệp
lục trước tác động của ánh sáng Mặt
trời và muối bằng chất beta caroten màu đỏ.
Các con tôm nhỏ bồi bổ cho loài vi tảo này trước
khi đến lượt tảo làm mồi cho loài hồng
hạc. Màu đỏ tập trung trong bộ lông làm hồng
hạc có màu hồng.
Côn trùng nào có nọc
độc nhất?
Đó là loài kiến gió mùa
Pogonomyrmx maricopa ở các tiểu bang miền nam Hoa Kỳ.
Nọc độc gây chết người ở mức 0,12
mg/kg, độc gấp 25 lần nọc của ong ṿ
vẽ. Ba lần cắn của con kiến này đủ
để giết chết một con chuột nặng 500
gram. Nọc của loài nhện quả phụ đen -
Latrodectus mactans nổi tiếng là 0,9 mg/kg.
Nhiều loài kiến khác
cũng có ṿi chích và nọc độc, v́ chúng thuộc
họ cánh có màng, như các loài ong. Thủy tổ loài cánh có
màng xuất hiện cách nay 150 triệu năm, thuộc
kỷ Juras. Khoảng 100 triệu năm sau, một số
loài bị mất cánh và biến thành họ nhà kiến.
Để nhớ tốt,
cần… quên?
Theo một nghiên cứu
của Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Hoa Kỳ, quá
nhiều kư ức dài hạn có thể gây khó khăn khi
kết nối chuỗi thông tin mới và xử lư những
kư ức ngắn hạn.
Nghiên cứu chỉ ra rằng
để trí nhớ làm việc tốt th́ số
lượng neuron thần kinh mới được phát
triển trong vùng hippocampus phải ít đi - đây là vùng năo
bộ có liên quan đến hoạt động lưu
giữ thông tin và h́nh thành kư ức. Điều này giúp con
người quên đi những thông tin cũ hay vô ích nhanh
hơn và có thể tiếp nhận thông tin mới nhanh
hơn.
Trước đó, các nhà nghiên
cứu đă tưởng rằng sự tăng
trưởng của số lượng neuron thần kinh
mới trong vùng hippocampus sẽ có lợi cho trí nhớ.
Thế nhưng theo kết quả nghiên cứu mới,
hạn chế sự phát triển của các neuron thần
kinh trong vùng hippocampus sẽ dẫn đến cải
thiện trí nhớ sinh hoạt (working memory). Điều này
có nghĩa là quá nhiều kư ức không phải lúc nào cũng
tốt và lăng quên là cần thiết cho những nhận
thức và hành vi b́nh thường.
Khám phá này có thể là giải
pháp cho việc cải thiện khả năng ghi nhớ
trong t́nh trạng tràn ngập thông tin hiện nay.
Say sóng, do đâu?
Say là do xáo trộn của trung
tâm cân bằng nằm trong năo. Khi bạn ở trên một
tàu thủy, các giác quan của bạn chuyển thông tin mâu
thuẫn nhau. Mắt cho các điểm chuẩn bên ngoài;
cơ chân và cột sống thông tin về vị thế
của cơ thể; tai trong cho thông tin về cử
động của cơ thể. Khi các thông tin này không
hợp với nhau, trung tâm cân bằng bị lạc
mất. Sự xáo trộn kéo dài trong thời gian bộ năo
học đưa vào các thông số mới. Đó là sự
tập quen đi biển.
Các hạt nano có nguy hiểm
cho sức khỏe con người?
Người ta chưa biết
được độc tính của các hạt ở
cấp bậc phần triệu mm. Sự hiểu biết
về thành phần hóa học chưa đủ để
nói trước các hậu quả. Ở cấp bậc này,
đặc tính của những hạt cực mịn khác xa
với những hạt lớn hơn. V́ thế vật
chất nano mới gây ra cuộc cách mạng trong
đặc tính vật liệu.
Nhưng các bác sĩ đă
biết tác hại của một số hạt nano phổ
thông, như hạt diesel. Khắp thế giới nghiên
cứu về tác hại của hạt nano. Những
hạt carbon cực nhỏ có thể vượt qua các hàng
rào pḥng vệ và gây viêm. Nhưng đừng sợ hăi,
bởi hạt nano luôn bị gài vào trong ma trận vật chất.
Như hạt oxit titan chứa trong kem chống nắng,
bị bao vây trong chất béo, chúng trở nên vô hại.
Nguồn gốc cái... quần
Do các kỵ sĩ thuộc các dân
tộc Ấn-Âu vùng thảo nguyên Âu-Á phát minh cách nay 3.500
năm. Những chiếc quần đầu tiên với hai
ống rời nhau, ra đời trong khoảng năm 1300 -
750 trước Công nguyên (TCN). Năm 500 TCN, người
Syginnes trên sông
Tại sao mắt không nh́n
thấy ǵ khi gặp ánh đèn flash?
V́ các phân tử rhodopsine
của vơng mô đă được sử dụng hết và
phải có thời gian để tái tạo. Protein rhodopsine
thay đổi h́nh dạng khi có tác động của ánh
sáng, sự thay đổi này tạo ra tín hiệu
điện, chuyển tới óc qua hệ thần kinh
mắt. Trong ánh sáng b́nh thường, vơng mô có đủ phân
tử rhodopsine để hoạt động liên tục,
nhưng khi ánh sáng bất chợt tăng cường
độ dữ dội sẽ kích thích hệ thần kinh
mắt liên tục, tạo ra lóe sáng. Nếu rhodopsine tái
tạo không kịp, mắt sẽ không nh́n thấy ǵ
nữa.
Người mù nằm mơ
như thế nào?
Cũng giống như
mọi người. Nhà thần kinh học Fernando Lopes Da
Silva nghiên cứu về giấc mơ của người
mù từ lúc sơ sinh. Kết quả thật đáng kinh
ngạc: giấc mơ của họ đầy h́nh ảnh
cảm nhận xúc giác, khứu giác và cả thị giác. Khi
thức dậy, họ có thể mô tả những h́nh dáng
“nh́n thấy” trong mơ.
Có thể đưa chất
thải hạt nhân lên Mặt trời?
Được, trên lư
thuyết. Việc phóng tên lửa chở chất thải
hạt nhân có nguy cơ là trong trường hợp bị
nổ chất phóng xạ sẽ rơi vung văi. Hơn
nữa, việc phóng tên lửa như thế đ̣i hỏi
chi phí khá lớn.
Một giải pháp khác là dùng
đại bác bắn với tốc độ 11,2km/giây
để vượt sức hút của Trái đất.
Hiện chỉ có các pḥng thí nghiệm ở Livermore
(Mỹ), Viện Saint-Louis (Pháp) có khả năng thực
hiện các thí nghiệm có vận tốc như thế. Cho
đến nay chưa có dự án nào với những
giải pháp như vậy, nên toàn bộ chất thải
hạt nhân vẫn ở chung với chúng ta.
Tại sao các nhân vật trong
phim hoạt h́nh thường chỉ có bốn ngón tay?
Đó là v́ tính thẩm mỹ.
Vẽ đủ năm ngón, bàn tay trông sẽ quá lớn.
Để giữ được nét tự nhiên, bốn ngón
tay là đủ cho các cử động trông như
thật.
Đây là sự chọn
lựa thỏa đáng cho hoạt họa, trong đó
việc vẽ bàn tay là rất tế nhị.
Tại sao không bao giờ nh́n
thấy sao trên các bức ảnh chụp Mặt trăng?
Mặt trăng không có không khí
nên bầu trời lúc nào cũng tối đen, dù ngay
giữa ban ngày. Vậy tại sao không nh́n thấy sao trong
các bức ảnh do các nhà phi hành chụp ngay trên Mặt
trăng? V́ lúc đó họ đi dưới ánh nắng
Mặt trời nên chỉ nh́n thấy cảnh quan trong ánh
sáng tràn ngập. Ánh sáng nhỏ nhoi của các ngôi sao không
thể hiện trên phim được. Nếu quay lưng
lại để tránh ánh sáng Mặt trời th́ họ
vẫn có thể nh́n thấy sao.
Tại sao tàu điện cao
tốc không thể chạy nhanh hơn 350km/giờ?
Do độ rung của các dây
cáp cấp điện cho tàu treo dọc đường ray.
Khi tàu chạy qua, dây cáp lượn từ trên xuống
với độ chênh lệch có thể tới 35cm, các dao
động này lan truyền với vận tốc
500km/giờ.
Vận tốc của tàu không
thể vượt quá vận tốc của các sóng cơ
học này, nếu không tàu sẽ không tiếp xúc
được với dây cáp.
Hạn chế vật lư
như thế buộc tàu điện chỉ có thể
đạt vận tốc tối đa 470km/giờ. Trong
thực tế, để tránh các thiết bị ṃn
sớm, người ta giới hạn vận tốc tàu
khoảng 70% vận tốc lan truyền các dao động
dọc theo dây cáp, tức tối đa 350km/giờ.
Có thể nhảy ra khỏi
một thang máy đang rơi tự do khi gần đến
mặt đất?
Thua! V́ khi rơi tự do,
chẳng hạn với tốc độ 80km/giờ,
cả thang máy và bạn đều có động năng
rất lớn. Đến mặt đất, vận
tốc bất ngờ bằng 0, nhưng động
năng lại không triệt tiêu, tạo chấn
động rất lớn.
Nhảy ra khỏi thang máy có
thể đỡ được ǵ? - Giảm tốc
độ rơi, giảm động năng, nhưng không
ai có thể nhảy ra ở tốc độ 80 km/giờ.
Muốn thế phải có năng lượng của siêu
nhân và cái nh́n bằng tia X để biết lúc nào có thể
phóng kịp ra ngoài.
Mèo không sợ nước?
Nếu đă tiếp xúc
với nước từ bé mèo sẽ không sợ
nước. Một số mèo c̣n thích thú chơi trong
nước và bơi với chủ một cách dễ dàng
như loài chó vậy. Theo bác sĩ thú y người Pháp
Ganivet, những con mèo 2-3 tuổi thường không thích
tiếp xúc với nước v́ sợ môi trường
lạ.
Cát ở đâu trắng
nhất?
Cát trắng nhất
được t́m thấy ở sa mạc White Sand (Cát
trắng), phía nam bang New Mexico, Mỹ. Các đụn cát
trắng ở đây thành h́nh từ các tinh thể mịn
của thạch cao là sulfat vôi hầu như tinh ṛng, trong khi
cát băi biển thường là silic. Với diện tích
700km2, White Sand là sa mạc thạch cao lớn nhất
thế giới, h́nh thành cách đây khoảng 250 triệu
năm. Nước mưa chảy từ núi xuống làm tan
thạch cao, dẫn vào thung lũng nơi được
kết tinh. Sau cùng, gió và nắng làm thạch cao tan thành
bụi.
Người ta giảm
trọng lượng khi chết?
Năm 1907, tại thành phố
Năm 1931, thành viên Viện Hàn
lâm Pháp André Maurois lấy cảm hứng từ chuyện
trên để viết tiểu thuyết Người cân linh
hồn.
60 phút mới dừng
được?
Những tàu dầu khổng
lồ có quán tính rất lớn. Với vận tốc
tối đa khoảng 30km/giờ, sau khi tắt máy các tàu
này vẫn chạy một quăng đường nhiều
kilômet trước khi dừng hẳn, mất khoảng 60
phút.
Trong trường hợp
khẩn cấp, muốn dừng nhanh hơn, tàu phải dùng
đến biện pháp crash-stop: tàu chạy vận tốc
tối đa sau đó cho máy chạy số lùi. Tàu sẽ
dừng lại cách đó khoảng 4,5-7,5km, tức chừng
20 phút. Biện pháp này khá liều lĩnh v́ các động
cơ và tuôcbin sẽ nóng lên đột ngột, gây nguy
cơ máy bị hỏng nặng.
Muối kiêng
Thành phần chủ yếu
của muối kiêng là chlorure de potassium, thay thế cho
chlorure de sodium, thành phần chính của muối ăn thông
thường. Muối kiêng c̣n chứa calcium và
magnésium. Dùng muối kiêng
nhằm giảm sử dụng chlorure de sodium, pḥng chống
nguy cơ cao huyết áp, tai biến mạch máu năo, bệnh
thận và loăng xương... Muối này có độ
mặn tương đương, nhưng vị “kim
loại” nhiều hơn.
Thấy Trái đất đang
nóng lên
Từ đây, khi truy cập
website Google Earth bạn có thể thấy trực tiếp
sự thay đổi khí hậu của Trái đất
dự báo đến tháng 12-2099. Một mô h́nh dựa vào các
số liệu thật của Sở Khí tượng Anh,
căn cứ vào trị số trung b́nh đo
được trong khoảng 1961-1990 để dự báo
giai đoạn 1999-2099. Trang web này cũng cho thấy
những vùng
Vừa làm việc vừa...
đi
Để chống lại
sự tŕ trệ máu huyết của việc ngồi
mải miết ở bàn làm việc, nguyên nhân mọi
bệnh tật về tim mạch, bác sĩ người Mỹ
James Levine và Công ty bàn ghế Steelcase sản xuất một
tấm thảm lăn gắn một chiếc bàn trên đó
có đặt máy vi tính, một màn h́nh chỉ tốc
độ, quăng đường dài đă đi qua và số
lượng calori đă tiêu thụ. Tên của sản
phẩm là Walkstation vừa được tung ra thị
trường
Rừng đước
của
Tổ chức Lương nông
Liên Hiệp Quốc quả quyết rằng nếu
Nếu không có số 0?
Có lẽ
người ta vẫn c̣n đếm như người Ai
Cập cổ, nghĩa là sử dụng một hệ
thống “cộng” không có số 0. Trong hệ thống này,
mỗi que trị giá bằng 1. Khi đến số 10
người ta thay đổi kư hiệu, rồi thay
đổi tiếp tục khi đến số 100...
Phép cộng tương
đối đơn giản: thêm các kư hiệu, bắt
đầu bằng số nhỏ nhất. Nếu quá 10 kư
hiệu, người ta xóa đi và thay vào bằng kư hiệu
ở tầng trên. Với toán nhân, người ta giải
quyết bằng cách cộng. Dài ḍng, nhưng có thể
hiểu được.
Hoặc như người La
Mă. Cách đếm của người La Mă rất phức
tạp. Một kư hiệu là cộng, cũng có thể là
trừ, tùy thuộc vị trí. Giữa số XLVII (47) - th́ X
là trừ của L, và XXXIV (34) - X là cộng thêm các số
đứng sau. Tha hồ ṃ mẫm! Làm toán trừ hay toán
nhân c̣n rối rắm hơn nữa.
- Hoặc theo người
Nhưng với chúng ta, số
0 không chỉ để đánh dấu khoảng trống mà
c̣n là một con số như mọi số khác. Không có nó,
chúng ta thiếu “lượng không” và không sử dụng
số âm được. Cũng không thể sử dụng
số “không phẩy” (0,123 chẳng hạn), mà chỉ có
thể dùng phân số.
Con gà ra đời từ ḷng
đỏ hay ḷng trắng?
Không phải ḷng đỏ
cũng chẳng phải ḷng trắng! Con gà ra đời
từ sự kết hợp của hai tế bào: trứng
của gà mái và tinh trùng của gà trống. Khi đă ḥa
nhập vào nhau hai tế bào này tạo ra mầm, là một
vệt nhỏ xíu nằm trên mặt ḷng đỏ
trứng, từ đó h́nh thành gà con. C̣n ḷng trắng là
protein dạng keo, là thức ăn và giáp đỡ chấn
động cho nó.
Tại sao chim hồng hạc
và vịt ngủ có một chân?
V́ nếu đưa cả hai
chân lên chúng sẽ ngă! Người ta thường trả
lời vui như thế.
Thật ra, tư thế
đứng một chân cho phép chúng giữ được
bộ lông khô và ít nhất một chân được ấm
và được nghỉ ngơi nhờ xếp vào thân, chui
vào lớp lông. Như thế chúng giới hạn
được sự mất năng lượng. Hơn
nữa đứng như thế chúng có thể bay nhanh
hơn trong trường hợp nguy hiểm.
Trái cây nào chứa nhiều
đường nhất?
Đó là quả chà là
tươi: 27gr fructose và glucose trong 100gr quả, tức
tỉ lệ đường 27%, cao gần gấp hai
lần các trái cây khác. Tiếp sau là nho, chuối và anh đào
- 15-20% (tất nhiên là khi quả chín), các quả có hạt và
quả có hạt mềm (lê, mận...) - 10-15%, táo tây - 12%.
Cần bao nhiêu người
để ôm trọn một ṿng Trái đất?
Như vậy 80 triệu dân
Việt
Có thể nhét được
bao nhiêu người trong một khối vuông mỗi cạnh
1km?
Khoảng 1/3... nhân loại. Khó
tin?
Thử xây dựng những
tầng lầu cách nhau 2m (v́ con người ít khi cao quá 2m)
và chúng ta có 500 tầng trên diện tích 1km2 (1.000.000m2).
Bốn người có thể đứng trong một ô
rộng 1m2 (thoải mái hơn đứng trên xe buưt). Như
vậy, tổng số người có thể chứa là: 4 x
1.000.000 x 500 = 2 tỉ người.
Săn mưa
Bắc Kinh sẽ áp dụng
công nghệ cao ngăn không cho trời đổ mưa trong
ngày khai mạc Olympic Bắc Kinh 2008. Theo bà Zhang Qiang - giám
đốc Sở Điều chỉnh thời tiết
Bắc Kinh thuộc Hàn lâm viện Khí tượng Trung
Quốc, theo số liệu khí tượng trong các năm
qua, xác suất mưa là 50% trong ngày đó.
Để bảo đảm
bầu trời trong xanh, sở đang nghiên cứu tác
dụng của các hóa chất khác nhau trên các dạng mây
ở các cao độ. Mục đích là can thiệp
sớm, buộc các đám mây tan trước khi lễ hội
diễn ra. Bà cho biết việc can thiệp chỉ hữu
hiệu đối với mưa bụi hoặc mưa
phùn, c̣n mưa rào và mưa to th́ đành chịu.
Đối với một
đất nước mà nông nghiệp c̣n chiếm tỉ
trọng lớn như Trung Quốc, thời tiết là
điều vô cùng quan trọng và không thể phó mặc cho
thiên nhiên. Do đó, các nhà khoa học bắt đầu nghiên
cứu cách làm mưa nhân tạo từ năm 1958, sử
dụng các hóa chất như iốt bạc hoặc
tuyết khô để làm các đám mây ẩm ướt
hơn giúp mưa có thể rơi xuống. Phương pháp
là bắn đạn pháo hóa học làm thay đổi
trạng thái mây và tốc độ bay của mây tích
nước ở phạm vi nhất định, khiến
mưa có thể đến sớm, hoặc giữ nguyên trạng
thái mây không đổ mưa, hoặc đẩy mây tích
nước sang vùng khác.
Tân Hoa xă cho biết trong
thời gian 1999-2006, Trung Quốc đă tạo mưa nhân
tạo với khối lượng 250 tỉ tấn
nước mưa, đủ để rót đầy sông
Hoàng Hà nhiều lần. Tuy vậy, việc làm mưa nhân
tạo cũng bị nhiều người chỉ trích
ở Trung Quốc. Người dân quan ngại về ô
nhiễm môi trường, mặc dù Sở Điều
chỉnh thời tiết nhấn mạnh rằng iốt
bạc được dùng với số lượng
rất ít, nên không ảnh hưởng xấu cho sức
khỏe con người.
Có thể trữ đông
lạnh người chết?
Có thể, tại Hoa
Kỳ, và bị cấm tại Pháp. Người Mỹ ngâm
xác chết trong nitơ lỏng ở nhiệt độ
-1960C và cho rằng bằng cách này sẽ lưu giữ
được tế bào với hi vọng làm hồi sinh
trong tương lai khi khả năng khoa học cho phép.
Lập luận này là bịp bợm v́ nước chiếm
đến 60% trọng lượng cơ thể sẽ hủy
hoại vĩnh viễn tế bào khi trở thành
nước đá.
Ngựa có thể bơi qua eo
biển Manche?
Không. Ngựa tuyệt
đối không thể bơi qua đoạn
đường biển 32km chia cách hai vùng:
Ánh trăng có làm hại
quần áo trắng?
Chỉ là lời đồn
không căn cứ. Ánh trăng không khác ánh nắng, nhưng
yếu hơn tia mặt trời 400.000 lần. Tỉ
lệ tia cực tím trong ánh trăng cũng giảm theo
tỉ lệ đó.
Loài vật có các vết
nhăn trên mặt khi già?
Không. V́ chúng được
bảo vệ bằng bộ lông. Loài vật cũng không
bị hiện tượng suy thoái sợi đàn hồi do
nắng mặt trời, vốn là nguyên nhân gây nếp
nhăn trên mặt con người. Nhưng trên những vùng
nhẵn, da loài vật vẫn có thể nhăn theo tuổi
tác: lớp biểu b́ teo lại, sợi collagène bị
vỡ vụn, các cục chai xuất hiện ở
khuỷu tay và màu lông thành trắng ở quanh miệng.
Người ta có thể
đứng yên bất động bao lâu?
Không quá 4-6 tuần lễ. Quá
thời gian đó, sự bất động làm mất
sự mềm dẻo của các khớp xương và làm
teo cơ bắp. Các khớp xương vận động
nhiều như ngón và khuỷu tay bị tác hại nặng
nề hơn các bộ phận khác, chúng sớm bị
xơ cứng và các mô liên kết không hoạt động
được nữa. Nguyên nhân: máu chảy chậm,
khiến các tế bào thiếu oxy. Trường hợp các
đạo sĩ Ấn Độ đưa cánh tay lên cao
trong suốt mấy tháng liền có thể làm xương
khó hấp thu canxi và do đó bị gịn.
Tại sao nồi áp suất
nấu nhanh?
V́ nhiệt độ của
nước trong nồi áp suất cao hơn - có thể
đến 1190C, do áp lực trong nồi cao hơn không khí
bên ngoài 1,5-1,9 lần. Áp lực càng cao, nhiệt độ
càng cao và thức ăn chín càng nhanh (có thể tiết
giảm thời gian đến 40%).
Tắc kè bị mù có thể
thay đổi màu sắc không?
Có, bởi v́ thị giác
không liên quan trực tiếp đến thay đổi màu da
của nó. Từ lâu người ta tin rằng khả
năng này là một kỹ thuật ngụy trang: con tắc
kè phân tích màu của môi trường xung quanh để
bắt chước.
Chẳng hạn, loài tắc kè
Cứu người bất
tỉnh bằng cách hút miệng có bị ngộ độc
khí CO2?
Không. Thông thường CO2
chỉ chiếm 3-4% lượng khí hút ra. Phải 7% mới
có triệu chứng ngộ độc và chỉ gây tử
vong khi tỉ lệ từ 30% trở lên.
Về những người
nói bằng bụng
Họ tạo ra âm thanh mà không
cần hở môi hay động lưỡi, bằng cách
tạo áp lực trên dây thanh quản qua lưỡi gà.
Lưỡi gà của những người này phải
hẹp và họ phải học cách thở không cử
động ngực.
Ốc bị đập
vỏ có thể sống?
Được. Với
điều kiện chỗ vỡ có giới hạn và xa
đỉnh. Ốc sẽ sửa chữa bằng cách
tập trung chất calcite (dạng đá vôi tinh khiết,
tiết ra từ vách trong của vỏ ốc) vào vùng hư
hại. Chất calcite tiết ra trong nước nhờn và
tác động như một loại ximăng. Nếu
chỗ vỡ gần đỉnh vỏ, việc sửa
chữa rất khó khăn v́ đó là nơi tập trung các
bộ phận then chốt như tim, ruột và ốc
sẽ không thể sống được.
Sét có thể đánh vào xe
lửa?
Có thể, nhưng không gây nguy
hiểm. Các toa xe bằng kim loại rỗng, tạo thành
“lồng Faraday” (một cấu trúc chỉ cho ḍng
điện chạy bên ngoài) và sét sẽ chạy xuống
đường ray. Trường hợp với xe
điện, những trụ cấp điện
được tiếp đất (để tránh thừa
điện) sẽ bị hư hại.
Để ăn suốt
cả năm
Nếu phải đi chợ
một lần để ăn uống cả một
năm th́ một gia đ́nh người Pháp bốn
người phải mua đến 3 tấn thực
phẩm và thức uống. Bày chúng ra th́ như những ǵ
bạn nh́n thấy trong ảnh. Đây cũng là tấm
ảnh minh họa các kết quả đầu tiên của
nghiên cứu về sự tiến triển trong thói quen
ăn uống của người Pháp. Nghiên cứu này do
Trung tâm Nghiên cứu và quan sát các điều kiện
sống (Crédoc) thực hiện.
Người Pháp ăn ngày ba
bữa, nhưng ngày càng dành ít thời gian hơn để
nấu nướng. Bởi thế, mỗi năm một
gia đ́nh bốn nhân khẩu tiêu thụ đến 220kg bánh
ḿ sandwich, bánh pizza và các loại thức ăn chế
biến sẵn. Mỗi năm, một gia đ́nh Pháp như
thế cũng ăn 246kg trái cây. Tuy nhiên, giới trẻ
lại thích tráng miệng với các món ngọt và sản
phẩm từ sữa.
Người Pháp vẫn ăn
bánh ḿ, 154kg/năm/hộ bốn người. Nhưng
số lượng này thấp năm lần so với cách
đây nửa thế kỷ. Họ cũng uống
rượu ít hơn: 117 lít/năm/hộ bốn
người. Và thức uống hàng đầu vẫn là
nước: 820 lít/năm, tức hơn 50 centi
lít/ngày/người.
Thiên thạch làm Trái
đất quay chậm lại?
Với điều kiện
thiên thạch phải đủ to, đường kính vài
chục kilômet và phải lao trên 40.000km/giờ theo
hướng ngược chiều quay của Trái đất.
Va chạm với thiên thạch quá nhỏ sẽ không
thấy tác động, nhưng với thiên thạch vài
trăm kilômet đường kính, Trái đất có nguy
cơ vỡ tung. Do đó điều kiện để làm
chậm tốc độ quay của Trái đất là
rất giới hạn.
Tàu buồm gỗ lớn
nhất thế giới
Đó là một con tàu trong
hạm đội của Trịnh Ḥa - thuyền
trưởng Trung Quốc lừng danh vào thế kỷ 15.
Kích thước tàu: dài 125m, ngang 50m, 9 cột buồm, 12 cánh
buồm và nặng hơn 10.000 tấn. Tàu Santa Maria mà
Christophe Colomb đă dùng khi t́m ra châu Mỹ chỉ dài 28m và
nặng 100 tấn. Đoàn tàu nổi tiếng của Trung
Quốc đă biến mất theo sự sụp đổ
của triều Minh, vào cuối thế kỷ 16. Phải
đến năm thế kỷ sau, năm 1902, kỷ
lục mới vào tay chiếc tàu gỗ Thomas Lawson (Mỹ),
dài 145m. Năm 1911, chiếc France II có chiều dài
đến 150m, kỷ lục thế giới lúc ấy,
nhưng thuộc loại có vỏ thép.
Cách tính số lượng khán
giả truyền h́nh
Công ty độc lập
Médiamétrie (Pháp) sử dụng hệ thống médiamat và
một nhóm điều tra 8.000 người. Khoảng 3.150
hộ vô danh được chọn theo tiêu chuẩn xă
hội dân số và thiết bị điện tử trong
nhà.
Mỗi hộ được
trang bị một chiếc hộp gắn với TV.
Mỗi thành viên trong gia đ́nh được biểu
thị bằng một chữ. Khi có người ngồi
trước máy TV, họ sẽ ấn vào nút của ḿnh.
Chiếc hộp ghi nhận kênh truyền h́nh đang xem và
người xem. Khi không xem nữa, họ sẽ ấn vào
một nút khác. Mỗi đêm, vào 3 giờ sáng, thông tin trong hộp
sẽ được chuyển đến Médiamétrie qua dây
điện thoại.
Tại sao người ta hôn
nhau?
Hôn môi biểu thị sự
luyến ái ở các nước phương Tây. Theo một
số nhà khoa học, đó là hành động bản
năng mà loài vật cũng có, như loài khỉ bonobo.
Người khác lại cho đó là một thái độ xă
hội h́nh thành trong quá tŕnh tiến hóa. Từ thời
tiền sử, mẹ mớm cho con qua đường
miệng. Hôn cũng là cách xác định khả năng sinh
sản: hơi thở của đối tượng xác
định thông tin sinh học.
Không phải dân tộc nào
cũng hôn môi. Với môi dưới chèn một cái
đĩa bằng gỗ, phụ nữ bộ tộc Manjas
tại châu Phi không hôn môi mà chỉ... nắm kéo! Người
Papous tại Tân Guinée chỉ cắn... chân mày! C̣n
người
Tại sao máy phát điện
dùng sức gió luôn có ba cánh?
Chong chóng nhiều hơn ba cánh
có hiệu suất thấp do không khí di chuyển tạo
nhiều lực cản hơn. Ngoài ra, quạt ba cánh rẻ
hơn loại bốn cánh, ít gây tiếng ồn và trông...
đẹp hơn. Các chong chóng hai cánh thường khó
chuyển động cân bằng do áp lực cơ học
làm lệch trục quay.
Ở đâu mau già nhất?
Trên đỉnh núi, v́ ở
đó lực hút của Trái đất yếu nhất.
Einstein đă phát hiện lực hấp dẫn là hậu
quả của biến dạng không - thời gian, do một
khối lượng vật chất lớn gây ra. Không -
thời gian biến dạng ít hơn nếu khoảng cách
tăng. Người ta nhẹ hơn và thời gian trôi nhanh
hơn. Trên đỉnh núi Everest (cao 8.848m), thời gian trôi
nhanh hơn 0,0083 phần triệu giây mỗi ngày, tức
0,03 phần ngh́n giây/năm, so với mặt nước
biển. Ở bề mặt Mặt trời, to hơn Trái
đất 333.000 lần, thời gian trôi chậm hơn 2
phần triệu giây/giây.
Tại sao da tay nhăn khi ngâm
lâu trong nước, c̣n chỗ khác th́ không?
Do độ dày lớp
biểu b́ khác nhau. Ở bàn chân và bàn tay, lớp biểu b́
dày, gồm nhiều lớp tế bào kératine. Khi ngâm
nước từ 30 phút trở lên, lớp kératine này hút
nước cho đến khi băo ḥa. Lớp b́ bên
dưới lại hấp thu nước ít hơn. Kết
quả, thể tích biểu b́ tăng lên, phồng ra,
căng cứng, rồi dộp lại. Hiện
tượng này khó thấy ở những phần khác
của cơ thể v́ lớp biểu b́ mỏng hơn và
giới hạn khả năng ngậm nước.
Tại sao vết sẹo không
bao giờ biến mất?
V́ chứa rất nhiều
sợi collagène vĩnh viễn - theo tiến sĩ Lacour,
ĐH Y dược Nice, Pháp. Một vết sẹo xuất
hiện khi lớp b́ nằm dưới lớp biểu b́
bị tổn hại. Tế bào lớp b́ (fibroblaste) tạo
một ma trận ngoài tế bào với rất nhiều
chất collagène. Mấy tháng sau, các sợi collagène và các
mạch máu được tái lập tạo thành một
cơ cấu mới, khác với lớp b́ thông
thường. Đó chính là nguyên nhân làm vết sẹo không
thể nào tẩy sạch được. Sau đó, lớp
biểu b́ cũng được tái lập từ mép
vết thương, nhưng màu sắc không giống như
trước nữa.
Hiện tượng hóa
thạch c̣n tiếp tục?
Tiến tŕnh hóa thạch
không phải là độc quyền của quá khứ.
Một con ḅ rơi trong hố đầy nước
sẽ là một hóa thạch lư tưởng cho các nhà khảo
cổ trong vài ngàn năm tới, giống như những
con tê giác của đệ tứ kỷ, được
phát hiện tại Orchad (bang
Hóa thạch thành h́nh nếu
hội đủ một số điều kiện. Lư
tưởng: rơi nhanh trong nước, bùn, trầm tích,
trong không khí ổn định hay trong băng... Ngoài không khí
tự do, độ ẩm có tính axit sẽ phá hủy các
bộ xương.
Đại học Yale đă
hóa thạch được những con tôm trong chưa
đầy một tháng. Khoáng chất xuất hiện
chỉ sau mấy tuần, trước khi vi trùng hủy
hoại các phần mềm.
Có thể bắn súng
dưới nước?
Súng ngắn, súng trường
và các loại vũ khí nhẹ hoàn toàn có thể bắn trong
nước. Khi nào thuốc súng c̣n khô th́ viên đạn
vẫn nổ. Sức đẩy tương tự khi
bắn trong không khí nhưng nước tạo sức
cản lớn hơn, ảnh hưởng đến
tốc độ của viên đạn. Đường
đi của nó ngắn hay dài tùy theo loại vũ khí,
thường chỉ đạt từ vài
centimet đến vài mét. Viên
đạn càng nặng, lực quán tính càng lớn nên đi
xa hơn. Một viên đạn nhẹ bị ngưng ngay
khi vừa ra khỏi ṇng súng.
Hiện tượng sẽ
khác hơn nếu từ trên bờ bắn xuống mặt
nước. Trong không khí viên đạn có thể
đạt tốc độ rất cao nên có thể đi
xa hơn trong nước.
Cần phải hét to vào
điện thoại di động?
Người ta thường
hét to v́ họ không nghe được giọng nói của
ḿnh trong máy, khác với khi dùng điện thoại bàn.
Chỉ có chỉnh máy th́ âm thanh đến người nghe
mới to hơn được. Mặt khác, điện
thoại di động truyền âm thanh dưới dạng
tín hiệu số. Khi chuyển giọng nói sang kiểu tín
hiệu này, người ta không làm thay đổi
được âm thanh.
Quyền sở hữu
những tài sản bị dạt vào từ biển?
Tùy luật pháp mỗi
nước. Tháng 1-2007, cư dân vùng Branscombe (Anh) lao ra giành
giật hàng hóa của tàu
Tại Pháp, ngược
lại, họ phải thông báo cho cảnh sát hàng hải trong
ṿng 48 giờ sau khi phát hiện. Nếu người chủ
biết được th́ phải trả lại, nếu
không những ǵ thu được phải được
công bố trên phương tiện truyền thông.
Người chủ hàng có thời hạn ba tháng để
nh́n lại tài sản của ḿnh. Quá thời hạn này,
những đồ vật có giá trị nhỏ sẽ
thuộc về người t́m thấy. Nếu không,
cảnh sát hàng hải sẽ bán đấu giá và
người phát hiện được nhận một
số thù lao, tùy mức độ khó khăn, nguy hiểm
khi t́m thấy tài sản và giá trị của nó.
Lỗ mũi... bóng
Để gây ấn
tượng với kẻ thù và hấp dẫn hải
cẩu cái, hải cẩu đực thường ph́nh to
một quả bóng từ lỗ mũi của nó. Nó có hai sự
lựa chọn để làm việc này: hoặc bịt ṿi
lại và thổi hơi vào trong, biến thành một cái
mũ thật đẹp; hoặc tḥ vách ngăn mũi ra
khỏi lỗ mũi làm trương to ra. Lúc đó
người ta nói nó đang làm xiếc với một quả
bóng màu đỏ.
Đà điểu rúc
đầu vào cát v́ sợ?
Thật ra là để
đảo trứng. Sau khi đào lỗ để giấu
trứng, con đực có nhiệm vụ canh giữ và rúc
đầu vào cát nhiều lần trong ngày để
đảo trứng, c̣n con cái sẽ ấp vào ban đêm.
Vấn đề chẳng liên quan ǵ đến chuyện
sợ hăi. Hiện nay, theo các chuyên gia, khi sợ hăi đà
điểu thường lủi vào bụi cây hay nấp sau
một g̣ mối.
Trong quyển Lịch sử
tự nhiên soạn vào thế kỷ 1 sau Công nguyên, nhà bác
học La Mă Gaius Plinius Secundus cho rằng đà điểu
rúc đầu vào cát là v́ sợ hăi và điều nhầm
lẫn này kéo dài đến gần hết thế kỷ 20.
Có thể có khỉ lớn như King Kong?
Có, với điều
kiện nó phải đi đứng cực kỳ cẩn
thận. Các đạo diễn thoải mái tạo ra các con
vật khổng lồ, nhưng các nhà sinh học lại
quả quyết rằng ở góc độ chịu lực
là bất khả.
King Kong trong phim ảnh lớn
gấp năm lần khỉ đột b́nh thường,
có nghĩa là trọng lượng gấp 125 lần (53),
trong khi xương chỉ lớn hơn 25 lần (52).
Như vậy King Kong nặng
gấp 25 lần sức chịu đựng của bộ
xương. Hơn nữa, trong phim, nó lại chạy
nhảy tưng bừng. Chuyện này không thể có
được, v́ nó sẽ tan xương ngay khi chạm
đất chỉ trong một cú nhảy.
Tại
sao vỏ xe hơi màu đen?
Đó là màu của bột
carbone pha vào nguyên liệu làm vỏ xe. Bột rất
mịn, không mùi, sản xuất bằng cách phân hủy
nhiệt khí đốt thiên nhiên hay dầu hỏa. Nó
chiếm đến 30% trong nguyên liệu làm vỏ mà thành
phần chính là cao su thiên nhiên hay nhân tạo. Carbone có tác
dụng chống bào ṃn vỏ xe, hút tia cực tím và giúp cao
su khỏi bị nứt nẻ. Kết quả là tuổi
thọ vỏ tăng gấp năm lần.
Hồi
giáo có thánh nhân không?
Có và không. Về giáo lư,
đạo Hồi không công nhận thánh nhân và cấm
thờ cúng, nhưng trong thực tế, các tín đồ có
nhu cầu tôn vinh các nhân vật xuất sắc trong giáo
hội, như Ali - em họ của nhà tiên tri Mahomet
chẳng hạn. Trong hành đạo, người Hồi
giáo tôn kính các lăng mộ và di vật của các vị
thánh địa phương, được gọi là Cheikh
hay Baba, thường là các bậc minh triết hoặc
những người dịch soạn kinh sách.
Nuốt
kẹo cao su có hại?
Nuốt kẹo cao su không bao
giờ gây đau ruột thừa hay viêm ruột già như
người ta thường đồn đăi. Dĩ nhiên
sẽ có thể gây khó chịu như đầy hơi,
trướng bụng, nhưng chẳng có ǵ nguy hiểm, v́
thành phần kẹo cao su gồm đường, mùi
hương, chất keo đàn hồi... đều có
thể phân hủy dưới tác dụng của dịch
vị và sau đó bài tiết ra ngoài. Với trẻ con,
kẹo cao su to quá có thể làm nghẹt thở nếu
lọt vào thực quản và trong trường hợp
rất hiếm hoi có thể làm nghẹt ruột.
Tại
sao đèn trong đường hầm có màu cam?
Phần lớn
đường hầm được trang bị loại
đèn hơi sodium có hiệu suất cao (tiêu tốn ít
năng lượng nhưng tỏa sáng tối đa).
Đèn hơi sodium có đặc tính phát ánh sáng đơn
sắc với độ dài sóng đặc trưng màu cam.
Nhưng đèn này làm thay đổi sự nh́n nhận màu
sắc. Chẳng hạn, một chiếc xe màu xanh
dương sẽ trở thành đen trong đường
hầm.
V́
sao có những vạch sọc trên sân cỏ bóng đá?
Do cách cắt cỏ và hiệu
ứng ánh sáng. Những dải cỏ xanh sậm và nhạt
xen kẽ nhau là do máy cắt đi qua và trở lại theo
hai chiều khác nhau, làm cỏ nằm theo hai chiều
đối nhau. Cũng có cách cắt cỏ theo kiểu carô
hay xoắn ốc, nhưng trong các trận đấu
người ta thích dạng thẳng hơn v́ giúp nh́n rơ
lằn ranh sân. Các đài truyền h́nh cũng thích thế v́
có thể ước lượng khoảng cách dễ dàng
hơn.
V́ sao hoa
hồng có nhiều màu?
Chuỗi màu gần như vô
tận của hoa hồng là sự tổng hợp của
sáu sắc tố. Một trong số đó thuộc nhóm
caroténoide, tạo ra chuỗi màu từ vàng đến cam, ba
sắc tố thuộc nhóm flaflavonol tạo ra màu vàng
nhạt và hai nhóm anthocyanes cho màu từ hồng nhạt
đến tía.
Cường
độ của màu tùy thuộc sự tập trung các
sắc tố khác nhau trong tế bào. Ngoài ra, chất khoáng
trong đất có thể kết hợp với các sắc
tố để làm thay đổi màu. Không có sắc
tố, hoa hồng màu trắng. Trên lư thuyết, có thể áp
dụng kỹ thuật này với các loài hoa khác.
Chất ǵ
rắn nhất?
Yếu
hơn kim cương, cứng hơn vàng, chịu
đựng giỏi hơn titan - đó là iridium. Kim loại
này thuộc họ bạch kim, không những cực kỳ
rắn cứng mà c̣n chống ăn ṃn tốt. Ngay cả
nước cường toan (hỗn hợp axit chlorhydric và
axit nitric), vốn làm tan được vàng và bạch kim,
cũng không có tác dụng ǵ với nó. Iridium cũng là
một trong các chất có tỉ trọng cao nhất.
Một khối iridium có cạnh 10cm nặng tới 22,4kg.
Chỉ có chất osmium có tỉ trọng cao hơn nó mà thôi,
với 22,5kg/l.
Xử lư
rác thải ngay trong nhà
Bằng côn
trùng. Rất thuận tiện, thực hiện ngay trên
bancông cũng được. Can-O-Worms, sản phẩm
của Úc, từ nhựa tái sinh, không to hơn một thùng
rác gia đ́nh b́nh thường (75x50cm, 8kg) và hoàn toàn
sạch. Đổ đầy mâm trên cùng các loại vỏ
rau củ, thức ăn thừa... và thu hoạch bên dưới
một loại phân tuyệt hảo. Nhờ đâu? -
Những con giun đất (ban đầu 1.000 con, trong ṿng
hai năm phát triển đến 20.000 con) sẽ “ăn
sạch” 4kg rác mỗi ngày (40% lượng rác thải
của một gia đ́nh sáu người). Giá: 150 euro.
1. Hệ
thống không bốc mùi hôi. Lỗ nhỏ để thoáng
khí trên nắp
2. Mâm
chứa rác thải mỗi ngày. Đáy có khoét lỗ
để giun ḅ lên.
3. Mâm
chứa giun. Giun được bán từng gói 250 gram.
4. Không có
giun, chứa phân giun rơi xuống qua những lỗ
ở đáy mâm trên.
5. Đáy
dưới cùng, chứa nước thải đă biến
thành phân nước.
Có thể
ghép đầu?
Trên lư
thuyết, có thể ghép bất kỳ cơ phận nào.
Nối mạch máu, có thể so sánh như nối các ống
nước, xem như đă giải quyết xong. Nối
tủy sống có chút rắc rối. Bác sĩ Bernard
Devovauchelle, người đă ghép mặt người
lần đầu tiên năm 2005, cho biết đó không
phải là một mạch điện đơn giản.
Người
ta chưa thành công khi nối hệ thần kinh giữa
cơ thể với năo mà không có sự điều
động của năo, các cơ phận khác sẽ không
thể hoạt động. Trong thập niên 1970, giáo sư
Robert White thử ghép một đầu khỉ vào ḿnh
một con khỉ khác nhưng phải dùng máy móc điện
tử để làm phổi và tim hoạt động. Con
khỉ được ghép đầu chỉ sống
được vài giờ.
Kem
chống nắng gồm những ǵ?
Kem
chống nắng ngăn chặn tia cực tím A, B và C - tác
nhân có thể gây ung thư và làm da mau già cỗi. Kem chứa
các chất bảo vệ ḥa tan trong một dung dịch. Có
ba loại chất bảo vệ: chất khoáng rắn là
những hạt oxyde titan, kẽm hay mica cực mịn, màn
che phủ cũng là bột chất khoáng nhưng ở
dạng hạt to hơn, các phân tử hữu cơ
biến thái dưới tác dụng của tia cực tím.
Tính
khối lượng dung nham núi lửa phun ra
Bằng
cách so sánh phần nổi của địa h́nh
trước và sau khi núi lửa phun. Người ta dùng các
ảnh nổi để vẽ địa h́nh và suy ra
lượng dung nham phun trào. Phương pháp này khá chính xác
nếu dung nham rải đều địa h́nh quanh núi
lửa. Cũng có thể tính bằng cách nhân diện tích
miệng núi lửa với vận tốc phun. Nhờ đó
người ta biết lượng dung nham của núi
lửa Fournaise, trên đảo Réunion, phun vào tháng 4-2007 là 8-10
triệu m3 mỗi ngày.
Tuổi
của các nguyên tử ở tóc trẻ sơ sinh
Các nguyên
tử này cùng tuổi với vũ trụ của chúng ta!
Thật vậy, già nhất là nguyên tử hydro, sinh cùng
thời với “Vụ nổ lớn” (Big Bang), cách nay
khoảng 15 tỉ năm. Các nguyên tử khác: carbon, oxy,
nitơ, lưu huỳnh... đă xuất hiện trong các ngôi
sao do sự tan chảy của nhân nguyên tử hydro. Các nguyên
tử này tạo ra thái dương hệ của chúng ta cách
nay 4,5 tỉ năm và từ đó luôn được tái
chế trên Trái đất.
Có thể
sống chỉ bằng máu?
Không, v́ máu
không chứa đủ mọi chất dinh dưỡng
cần thiết cho con người. Ngay cả khi có
lượng lớn mỡ và protein, chúng ta cũng rất
thiếu glucose. Glucose tồn tại rất ngắn trong máu
v́ được các tế bào tiêu thụ nhanh.
Người
Massa ở
Tại sao
tử vi phương Tây bắt đầu bằng tuổi
“Dương cưu”?
Dương
cưu (cừu đực) là biểu tượng của
sự hăng hái và sự mở đầu của một
năm. Đối với nhà chiêm tinh phương Tây,
năm bắt đầu từ tháng ba. Nguyên nhân: lịch
cổ phương Tây căn cứ theo lịch cổ
của người Hi Lạp phát minh vào năm 300
trước CN. Theo đó, năm bắt đầu vào ngày
xuân phân (21-3).
Đến
năm 46 trước CN dưới triều Jules César,
người La Mă bắt đầu chia một năm ra 12
tháng như hiện nay, nhưng vẫn xem tháng ba là tháng
khởi đầu của năm. Một số tháng
được đặt tên theo quan niệm đó,
chẳng hạn tháng 9 - September, từ chữ “Sept” - số
7 v́ là tháng thứ 7 tính từ tháng ba. Phải đến
năm 1582, nhiều nước châu Âu mới áp dụng
lịch Grégorien để xác định ngày đầu
năm là 1-1.
Động mạch và
tĩnh mạch khác nhau thế nào?
Chúng khác nhau về cấu tạo và thành phần của máu mà chúng chuyển đi. Tĩnh mạch chuyển máu có chứa khí carbon (màu xanh) từ các cơ quan về tim. Tim chuyển máu này về phổi để loại bỏ khí carbon, và thay khí này bằng oxy. Đến phiên ḿnh, các động mạch đưa máu mới (màu đỏ) từ phổi đến các cơ quan để có oxy cần thiết cho hoạt động của cơ quan. Trên hành tŕnh hai lối này, tim giữ vai tṛ cái bơm để chuyển máu đi. Động mạch có các vách cơ để hỗ trợ hoạt động đẩy của tim. C̣n các tĩnh mạch th́ mềm hơn, rộng hơn, và chứa tới 70% máu. Các cơ bắp, mà tĩnh mạch đi xuyên qua, tạo áp lực cần thiết để cho máu đi lên, mặc dù có sức hút của Trái đất. Khi vách của tĩnh mạch bị suy yếu, sự trở về của máu sẽ kém đi. Chẳng hạn, ở đùi, máu dồn ứ và tạo ra chứng giăn tĩnh mạch.
Nguồn gốc chữ baril
(thùng dầu)
Chữ Baril (thùng dầu) có nguồn gốc từ tiếng Pháp. Vào thế kỷ 19, khi lần đầu tiên người Pháp khai thác mỏ dầu Pechelbronn ở Đức, họ đựng dầu trong các thùng đựng rượu nho có dung tích 159 lít. Ngày nay đơn bị baril với 159 lít dầu thô vẫn là đơn vị chuẩn để tính trọng lượng dầu khai thác trên thế giới.
Tại sao khó mở
cửa tủ lạnh?
Khi người ta mở cửa tủ lạnh, không khí lạnh đi ra và không khí ở nhiệt độ chung quanh đi vào tủ lạnh. Khi cửa đóng, tủ lạnh nhốt khí này lại. Nó lạnh dần và co lai, tạo ra một áp suất. Chúng ta tưởng tượng cửa tủ lạnh có kích thước 50 x 60cm, tức diện tích 3.000 cm2. Ở bên ngoài áp suất không khí là 1kg/cm2. Muốn có sự khác biệt áp suất khoảng 1% (tức 10g/cm2) giữa bên ngoài và bên trong tủ lạnh, cần phải có sức chịu 30kg để mở cửa tủ lạnh. Hoặc người ta phải chờ miếng đệm ở cửa tủ lạnh bị hở để cho không khí đi qua, nhằm cần bằng áp suất.
Tại sao đà
điểu vùi đầu dưới cát khi sợ hăi?
Người ta thường cho rằng đà điểu vùi đầu dưới cát để tránh nguy hiểm, điều này là không đúng. Đà điểu là loài chim to lớn, nên không thể bay được, nhưng nó chạy rất nhanh, với tốc độ tới 80km/giờ. Khi gặp hiểm nguy, nó đứng lại và cúi đầu che cái cổ vào giữa hai chân. H́nh ảnh này trông giống như nó đang cúi đầu vào cát vậy, thực ra là không phải.
Ai khám phá nước Úc?
Người châu Âu đầu tiên
khám phá nước Úc là nhà hàng hải Hà Lan Willem Jansz, khi ông nh́n thấy
Chúng
ta có thể sống trên núi không?
Thật không dễ sống trên núi
cao. Thời tiết rất lạnh và không phù hợp cho
việc canh tác đất đai. Ở độ cao
nhiều, mức oxy là thấp nên con người khó thở
nếu không có b́nh dưỡng khí hoặc mặt nạ.
Tại sao mắt mèo sáng trong
đêm?
Mắt mèo lớn, hoặc bất
cứ ḷai mèo nào, đều có một mô giống như
gương soi nhằm qui tụ ánh sáng mờ nhất và
hội tụ nó vào một vật thể, làm cho mèo dễ
dàng nh́n thấy vật ấy. Đó là một cấu trúc
giống như gương soi làm cho mắt mèo sáng lên trong
đêm tối.
Đường sắt
đầu tiên xuất hiện ở đâu?
Đường sắt
đầu tiên xuất hiện ở Đức vào
khỏang năm 1550. Các con ngựa kéo toa xe chạy trên
đường ray gỗ và chở khóang sản ra khỏi mỏ.
Sau cuộc Cách mạng công nghiệp, đường
sắt được làm bằng sắt và bánh xe lửa
cũng bằng sắt. Việc phát triển động
cơ hơi nước làm cho việc vận chuyển
bằng đường sắt trở nên dễ dàng
hơn, để chở người và sản phẩm,
hàng hóa đi trên chặng đường xa.
Ngà voi có phải là răng không?
Ngà voi đúng là răng cửa kéo
dài của con voi. Voi con sinh ra với một cặp răng cửa, và
hai răng này được thay thế trong 6-12 tháng sau.
Đợt răng thứ nh́ biến thành ngà voi.
Người đầu tiên nghiên
cứu ngành hàng không
Trong thế kỷ 13, ông Roger Bacon
tuyên bố rằng ông tin chắc là không khí hỗ trợ
máy bay trong việc bay. Đầu thế kỷ 16, danh
họa kiêm khoa học gia Ư Leonardo da Vinci nghiên cứu
việc chim bay, và ông phát minh cánh quạt và chiếc dù
nhảy. Ông thiết kế ba máy bay, trong đó có một máy
bay trực thăng với một động cơ quay giúp
máy bay lên thẳng, và một tàu lượn có một cánh
gắn vào thân máy bay. Tuy nhiên không có thiết kế nào
được đưa vào sản xuất vào thời
đó. Nhưng chúng đều dựa vào khoa học hàng
không.
Tên bắn có nguy
hiểm hơn đạn bắn không?
Nếu cả hai nhắm
đụng vào một cơ quan quan trọng, như tim
chẳng hạn, hiệu quả chết người là
như nhau. Tên của cung nỏ ngày xưa là khá nặng
(đến 200 gr) để xuyên thủng các phần che
chắn nhanh (hơn 200km/giờ) và phần đầu là
bằng kim loại để dính sâu vào da. Nhưng trái
với những ǵ người ta nh́n thấy trong phim
ảnh, một chiến binh bị tên bắn không bị
bất tỉnh ngay lập tức. Các vết thương
nặng đôi khi gây xuất
huyết nhiều và gây tử vong, hoặc người ta
bị chết do nhiễm trùng nặng sau đó. Trong khi
đó, nói chung đạn bay
với tốc độ siêu thanh, hơn 340 m/giây. Ngay
cả khi đạn không gây tử vong, vận tốc va
chạm gây ra một sóng va
chạm mạnh đến nỗi có thể gây tử vong
tức khắc.
Tại sao thiên thạch
không rơi xuống thành phố?
Có chứ, nhưng
hiện tượng này là rất hiếm. Trong 50 năm qua,
người ta thống kê có khoảng chục trường hợp thiên
thạch rơi trúng vùng có dân cư. Chẳng hạn năm
1954, ở Sylacauga (bang
Mọi động
vật đều có năo chăng?
Đại đa số
các loài động vật đều có năo. Năo là nơi qui
tụ các tế bào đặc biệt chuyên vận
chuyển nơron thần kinh. Sự qui tụ này nằm
trong phần trước của con vật, nghĩa là trên
đầu. Các động
vật nào có thân h́nh với cái
đầu ở trước và cái đuôi ở sau th́
được các nhà khoa học
gọi là động vật có trục
trước-sau. Mọi động vật được
cấu tạo như thế (từ sâu bọ đến cá
và động vật có vú) đều có bộ năo. Trong khi
đó, san hô, cầu gai, sao biển...không có trục trước-sau,
nên không có năo. Hệ thần kinh của chúng phân tán nhiều
phần trên cơ thể, dưới dạng các cụm
nơron nối kết với nhau. C̣n về bọt
biển, động vật đơn giản nhất,
lại không có các nơron.
Tại sao tặng hoa hồng theo
số lẻ?
Đây chỉ là vấn
đề thẩm mỹ. Quả thế, 2 hoặc 4 hoa hồng
trong một lọ hoa th́ quá đối xứng, trong khi 3 hoặc 5 hoa hồng có
vẻ làm đầy lọ hoa hơn. Từ một số
lớn hoa nào đó, số lượng không c̣n quan trọng
nữa, nhưng nếu tặng ít hoa, tốt hơn nên
tặng 1, 3 hoặc 5 hoa hồng. Với số hoa nhiều
hơn, nguyên tắc là cũng nên tặng hoa số lẻ.
Tại sao nhức
khớp khi trời lạnh?
Không phải trời
lạnh là nguyên nhân chính, nhưng là sự thay đổi áp
suất. Trong khớp xương, có các lỗ hổng
nhỏ chứa khí. Khi có thay đổi áp suất, sự
thay đổi này sẽ ép hoặc kéo lên các dây thần kinh
bên cạnh, gây ra đau nhức. Khớp xương càng
già, vấn đề này càng dễ xuất hiện, bởi
v́ các lỗ hổng càng xuất hiện nhiều và khí di
chuyển kém hơn.
Tại sao pin cũ chảy nước?
Pin gồm nhưng
chất axít ăn ṃn mạnh. Chính phản ứng giữa
các axít và kim lọai trong pin tạo ra điện. Vỏ bao
pin thường rất kín, nhưng sự ăn ṃn của
axít làm hỏng bao b́ này. Lúc đó, pin bắt đầu
chảy nước.
Tại sao dân
Nguyên nhân rất dễ:
Người
Tại sao con ong chết sau khi chích?
Ong chết sau khi chích là
bởi v́ ng̣i nọc của nó có nhiều ngạnh ngăn cản ng̣i nọc rút ra trở
lại, khác với con ong ṿ vẽ. Khi ong chích, nó để
lại ng̣i nọc, tuyến nọc độc và một
phần hệ thống tiêu hóa tại chỗ, do đó nó
sẽ chết. Nếu vết chích ấy là cạn, đôi
khi con ong có thể rút ng̣i nọc ra được và thoát
chết, nhưng điều này thật là hiếm.
Tại sao tránh xa
đường ray khi tàu lửa tới?
Nguyên nhân đầu tiên
là rơ ràng rồi, bởi v́ cần tránh các tai nạn do
sự xô lấn nhau gần đường ray trên sân ga.
Nguyên nhân thứ hai là tác động “hút - đẩy”
dọc theo các toa tàu; tàu chạy và đẩy không khí về
phía trước, không khí này lại muốn chiếm lại
chỗ cũ của nó trước khi đoàn tàu đi qua.
Do đó, người ta thấy có
tác động hút dọc theo các toa tàu, và các tai nạn
xảy ra không hiếm do hiện tượng này.
Tại sao vỗ
tay có ư nghĩa chào mừng?
Vỗ tay là một cử chỉ tượng
trưng, diễn lại một cử chỉ xa xưa trong
các mối quan hệ giữa con người với nhau.
Từ thời c̣n ở trong hang, khi muốn cám ơn ai,
người ta lấy tay vỗ lên lưng người khác;
loài linh trưởng cũng làm như vậy. Khi cách này
không thực hiện do không tiếp xúc gần nhau (ở xa
nhau như trên sân khấu chẳng hạn, hay có quá nhiều
người muốn chúc mừng),
cử chỉ vỗ tay lên lưng được
chuyển qua vào hai tay vỗ với nhau, trong khi mắt nh́n
về người ḿnh muốn chúc mừng.
Tại sao thịt
ḅ th́ đỏ, c̣n thịt bê trắng?
Đây là một vấn đề tập trung nhiều mioglobin.
Trước tiên, thịt bê có màu trắng hồng, rồi
với sự trưởng thành,
thịt tập trung vào một chất gần
giống như huyết
cầu tố: đó là mioglobin...có màu
đỏ.
Cấm gọi
điện thoại ở trạm xăng
Việc cấm gọi
điện thoại ở trạm xăng chỉ thuần
túy là biện pháp ngăn ngừa cháy nổ. Trên nguyên
tắc có thể có tia lửa xẹt ra từ vỏ điện
thoại khi tiếp xúc với
các phần kim loại của máy. Sự cố cũng có
thể xảy ra khi điện thoại rớt xuống
đất hoặc do pin đoản mạch. Các nghiên
cứu hiện nay cho thấy rằng khả năng
xẹt lửa như thế là rất hiếm. Tuy nhiên
việc cấm gọi điện thoại là cũng
nhằm tránh mọi sự lơ đăng khi đến mua
xăng dầu.
Tại sao ăn
cay lại nóng người?
Thật ra người
ta không thật sự nóng khi ăn cay. Hiệu quả “cay”
là một sự đau
được tạo ra từ một hợp chất có
chất chủ yếu là capsaïcine (cho ớt), hoặc piperine (cho tiêu), hay
một hợp chất khác tùy vào thảo mộc đưa
vào đó. Các hợp chất có chất chủ yếu là capsaïcine kích thích
cảm thụ TRVP1, vốn tiếp nhận nhiệt,
trước khi hăm nhạy chúng. V́ vậy những
người ăn cay thường xuyên có thể ăn
một lượng lớn chất cay mà không hề đau.
Áo quần phơi nắng bị phai màu
Đây là một hiện
tượng có liên quan đến tia cực tím. Đúng
vậy, tia cực tím đến từ tia nắng Mặt
trời làm cho chúng ta rám da, nhưng làm phai màu các vật khác. Do
năng lượng của tia nắng mang lại, các phân
tử màu (sắc tố) bị tia cực tím tiêu diệt
trong quần áo, giấy, đồ nhựa...
Tại sao móng tay có phần màu trắng?
Có hai phần màu trắng liên quan đến móng
tay:
- Phần trắng ở mút ngoài móng tay: Đây là phần người ta
thường cắt đi, nó là như phần kéo dài
của móng tay. Phần này thường là trắng bởi
v́ nó không đụng đến phần thịt, nên không cho
thấy màu trong trẻo của móng.
- Phần trắng ở mút trong ngón tay: Đây là cung tṛn nhỏ màu
trắng nằm ở phần tiếp giáp của da và móng. Phần
trắng này (ít nhiều nh́n thấy được) cho phép
móng mọc ra liên tục và dài ra.
Tại sao chim đậu trên dây điện không
bị điện giật?
Để cho ḍng
điện “đi qua”, cần có chỗ cho nó đi.
Điện do đường dây chuyển không “đổi
đường đi”, nếu dây điện nối
với mặt đất. Các đường dây
điện đều cách ly với mặt đất, do
đó nếu chim chỉ đụng dây điện th́ không
bị điện giật. Trái lại, một một con
chim lớn đụng cả đường dây lẫn
trụ điện chạm mặt đất, nó sẽ
bị điện giật, v́ ḍng điện của
đường dây phóng điện vào đất qua
cột điện.
Tại sao hành làm cho ta cay mắt?
Các tế bào hành chứa chất
dầu tẩm lưu huỳnh, và khi chất này trộn
với nước và không khí, nó tạo ra sulfate alila, tương
đối cay, nên làm cay mắt như khóc. Khi cắt hành,
tế bào hành tiết ra sulfate alila, chất này trộn với nước
mắt ở bề mặt giác mạc. Hợp chất này
là rất khó chịu với mắt, nên năo bộ ra lệnh
tiết thật nhiều nước mắt để đẩy chất kia đi xa. Do
đó, người ta khóc. Muốn tránh cay mắt như
thế, người ta cần để củ hành càng xa
càng tốt khi cắt hành, hoặc
để củ hành trong
tủ lạnh một giờ trước khi đem ra
cắt.
Tại sao có kiểu chào quân đội?
Thời Trung cổ, trong
cuộc đấu thương các hiệp sĩ mang bộ
áo giáp và mũ chiến, và mũ này có một phần cố
định che cả đầu và một phần di
động che xuống hai mắt. Trước khi lao vào
địch thủ, các hiệp sĩ đi sát nhau mà không
chiến đấu, lấy
tay phải cầm phần di động gần mắt
đưa lên, để cho mỗi người biết
mặt người kia trong bộ áo giáp. Cử chỉ này
vẫn được duy tŕ như là cách chào tượng
trưng của binh lính.
Tại sao dơi không bay khi trời mưa?
Dơi không bay khi
trời mưa hoặc khi điều kiện khí
tượng thoái biến, bởi v́ dơi không có đuôi
để làm bánh lái. Nếu sự không có đuôi có cái
lợi là con dơi có thể quay ngoặt nhanh cả khi bay với vận tốc
50km/giờ, thân h́nh nó sẽ không ổn định trong
mưa. Hơn nữa, con dơi chỉ có phép định
tiếng dội, nghĩa là phân tích các tiếng động
để phát hiện con mồi và tránh vật cản, nên
sự phân tích này sẽ bị rối loạn do tiếng
nước mưa rơi chung quanh con dơi.
Tại sao chim én bay thấp trước cơn giông
băo?
Khi sắp có giông băo,
nhiệt độ ng̣ai trời giảm một cách rơ
rệt. Mặt đất, được ánh sáng Mặt
trời sưởi nóng, tỏa sức nóng bay lên trời.
Khi ấy, độ ẩm của không khí kết hợp
với nhiệt bay lên từ mặt đất thu hút các côn
trùng nhỏ bay bay là là trên mặt đất. Hiện
tượng khí hậu này là thời điểm lư
tưởng cho chim én đi ăn mồi dồi dào.
Tại sao đuôi thằn lằn mọc lại?
Khi chúng ta bắt
thằn lằn ở đuôi của nó, chúng ta thường
giữ được đuôi c̣n thằn lằn chạy
đi mất. Hiện tượng này là một hành động
tự vệ, v́ thiên nhiên cho đuôi thằn lằn có
thể tách rời ra để thằn lằn chạy
trốn, và sau đó đuôi mới sẽ từ từ
mọc lại. Nhưng nên lưu ư rằng, nếu đuôi
đầu tiên (thực ra là phần kéo dài của cột
sống thằn lằn) có các đốt sống, th́ các
đuôi kế tiếp chỉ là bản sao của đuôi
không có đốt sống.
Đây là một tập
tục cổ xưa. Người ta tung gạo lên đôi
tân hôn để cầu chúc đôi tân hôn sinh nhiều con cái
như gạo vậy. Theo ḍng thời gian, gạo
được thay thế bằng các hạt ngũ cốc
khác, và bây giờ thường được thay bằng
cánh hoa hoặc hoa giấy.
Tại sao vận
động viên quần vợt thường mặc y
phục trắng?
Đầu thế
kỷ 20, thường người chơi quần vợt
thuộc giới thượng lưu và chủ yếu
chơi vào mùa hè, nên họ mặc đồ trắng hoặc
màu nhạt cho bớt nóng. Nên nhớ là vào thời ấy
đàn ông c̣n mang thêm cà vạt, và phụ nữ mang áo
đầm dài. Dần dà việc vận động viên mang
áo quần trắng trở thành qui định cho các giải
đấu lớn.
Tại sao bắt
tay nhau?
Cần nói rơ rằng
việc bắt tay là một cử chỉ của đàn ông
ngày xưa và được thực hiện bằng tay
phải. Cử chỉ này chỉ đơn giản để
chứng tỏ rằng người ta muốn tỏ ra thân
thiện với nhau, v́ tay không hề cầm vũ khí ǵ.
Tại sao mang cà
vạt?
Cà vạt (Cravate) là
một biến thể của chữ ''Croates'' ! Trong
thế kỷ 17, các vua nước Pháp (Louis XIII và Louis XIV) có đội cận vệ là
một trung đoàn kỵ sĩ người slaves công giáo,
và họ được gọi tên là Royal-Cravate
(“người Croate hoàng gia”, đọc trại là cravate). Các binh lính
này có tập tục thắt vào cố áo sơmi của
họ một sợi dây vải màu đen. Tập tục
này lan ra cả triều đ́nh ở
Tại sao bảng 'Stop'
có tám cạnh?
H́nh dáng này cho phép
người ta nh́n thấy bảng trong mọi điều
kiện thời tiết, kể cả khi trời nhiều
tuyết. Bảng Stop là một tín hiệu mệnh lệnh,
nó khác với h́nh dáng các bảng tín hiệu khác, để
cho người ta không thể hiểu lầm.
Tại sao nói allo khi trả lời
điện thoại?
Mỗi ngôn ngữ có
một từ mở đầu khi nhận cuộc gọi
điện thoại. Nhưng từ ngữ khó nhất có
lẽ là từ ngữ Nhật ''Moshi Moshi''. Trong tiếng
Pháp, chữ allo là chữ đọc trại của
chữ Mỹ hello. Chính ông Thomas Edison, nhà phát minh máy
điện báo và máy hát (chứ không phải điện
thoại), là người đầu tiên dùng từ ngữ
hello khi nghe điện thoại. Nên ghi nhớ là ngày nay
người ta công nhận Antonio Meucci, người Ư, là người phát minh điện
thoại năm 1871, chứ không phải Graham Bell,
người Scotland, Anh Quốc.
Tại sao bỏ ngón tay trong miệng lại bị
nôn?
Thân thể chúng ta có
rất nhiều phản xạ. Chẳng hạn, chúng ta ho
khi có vật lạ đi về phía phổi.
Đối với việc nôn cũng vậy. Khi có cái ǵ
đó được nuốt có nguy cơ làm cho chúng ta
bệnh, chúng ta nôn ngay
để bảo vệ dạ dày và sức khỏe. Do
đó, khi chúng ta bỏ ngón tay vào miệng, ngón tay
đụng vào thanh môn, th́ cơ thể xem ngón tay là lạ
và quá lớn, rất nguy hiểm cho họng, nên cơ
thể cố gắng đẩy ngón tay ra bằng cách nôn
mạnh.
Tại sao bánh xe h́nh như quay lui khi xe chạy nhanh?
Thật ra nguyên lư này là
đơn giản. Mắt con người nh́n vật
với một tần số nào đó mà thôi. Mắt chỉ
tiếp nhận h́nh ảnh cố định với
một số lần nào đó trong một giây (nguyên lư
được dùng cho điện ảnh với 24
h́nh/giây). Đối với bánh xe quay, mắt nh́n một
h́nh ảnh ngay trước khi bánh xe quay một ṿng. Như
thế, ở tần số này, mỗi h́nh ảnh biểu
diễn bánh xe trong một vị thế ngay sát trước
với h́nh ảnh trước đó. Cho nên người ta
có cảm tưởng là bánh xe quay ngược.
Tại sao lông không mọc hoài như tóc?
Lông cũng như tóc có
ba giai đoạn trong đời chúng: giai đoạn
tăng trưởng, giai đoạn đ́nh trệ và giai
đoạn chết. Giai đoạn tăng trưởng
của tóc là ba năm trong khi của lông chỉ là ba tuần
lễ. Do đó tóc tăng trưởng liên tục so
với lông. Bạn cứ thử để tóc mọc
thoải mái trong ba năm và xem tóc dài chừng nào!
Tại sao nước mắt lại mặn?
Bởi v́ nước
mắt chứa nhiều muối khoáng do cơ thể
thải ra. Ngoài nước mắt, mồ hôi cũng
mặn với nguyên nhân này.
Tại sao thảm
nghi lễ màu đỏ?
Thật ra thảm nghi
lễ có rất nhiều màu. Tuy nhiên người ta dùng
thảm màu đỏ khi đón tiếp một nhân vật
quan trọng, nguyên thủ quốc gia... Trong biểu tượng
tích cực, màu đỏ tượng trưng sự
sống, sức khỏe, niềm vui và sự bất
diệt. Qua việc dùng thảm đỏ, cả một
quốc gia đón tiếp nhân vật quan trọng muốn
cho nhân vật này biết là ḿnh quư trọng nhân vật
ấy dường nào. Do đó, việc dùng thảm
đỏ phải liên kết với nghi thức đón
tiếp người đáng được tôn vinh ấy.
C̣n trong một nghi thức không đón tiếp cách
đặc biệt một nhân vật quan trọng,
người ta không sử dụng thảm đỏ.
Tại sao phụ
nữ Ấn Độ có chấm đỏ trên trán?
Chấm đỏ trên
trán này tượng trưng cho “con mắt thứ ba” của
thần Shiva. Dấu hiệu này gọi là tilak,
được vẽ lên trán trong một nghi lễ tôn giáo,
vừa để chào mừng, vừa mong được
hạnh phúc, và hiểu biết nhiều chuyện. Sách thánh
của Ấn giáo nói rằng cái trán không có tilak cũng
như nhà không mái, làng không chùa, hoa không hương và trái tim
không nhân ái. Chấm đỏ được vẽ
bằng bột kumkum.
Tại sao trái cây
tiếp tục chín sau khi hái?
Đó là nhờ khí ethylène trong không khí kích họat tiến tŕnh
chín của trái cây. Tiến tŕnh này gồm sự phát
triển của màu vỏ, hương vị và vỏ trái
cây. Trái cây chín nhanh trong thời kỳ vận chuyển và
lưu kho lâu, do đó cần chuyển bằng máy bay. Tuy
nhiên, có thể làm chậm lại tiến tŕnh chín sau khi thu
họach, và nhờ thế kéo dài tuổi thọ của
trái.
Tại sao chạy đua ngược với
chiều kim đồng hồ?
Trong kỳ Olympics
đầu tiên ở
Tại
sao trang giấy tiêu chuẩn có kích thước 21 x 29,7 cm ?
Trang
giấy A4 (21 × 29,7cm) là một phần của một
lọat trang tiêu chuẩn có các đặc điểm
như sau: khi người ta xếp đôi tờ giấy
tiêu chuẩn, người ta có một tờ giấy tiêu
chuẩn nhỏ hơn, ví dụ trang A3 xếp bốn
bằng trang A4 xếp hai và bằng trang A5; tỉ lệ
cao/rộng là luôn bằng nhau cho mọi cở giấy, và
tỉ lệ này là căn b́nh phương của 2, tức
là 1,4142135... Trang lớn nhất là cở A0, với kích
thước 118,9 × 84,1 cm ; tiếp đến là A1 = 84,1 ×
59,5 cm ; A2 = 59,5 × 42,0 cm ; A3 = 42,0 × 29,7 cm ; A4 = 29,7 × 21,0 cm ; A5
= 21,0 × 14,9 cm ; A6 = 14,9 × 10,5cm .
Cũng có trang giấy cở B0,
B1, ...và tỉ lệ cao/rộng cũng là căn b́nh
phương của 2, nhưng chiều rộng là 1m cho B0.
Nguyên tắc về cở giấy này là phát minh của...
Léonard de Vinci!
Tại
sao số 7 đem lại hạnh phúc?
Số
7 được cho là đem lại hạnh phúc, bởi
v́ đây là con số thánh thiêng
của nhiều tôn giáo. Chẳng hạn Chúa dựng nên
vũ trụ trong bảy ngày,
người Hồi giáo đi bảy ṿng chung quanh
Tảng Đá Đen (Kaaba) ở
Tại sao nh́n người khác ngáp là
ta muốn ngáp?
Ngáp
là một hành động phức tạp: sự mở miệng
ngáp là không cố ư, nhưng một khi đă bắt
đầu ngáp, ư chí có thể điều khiển nó.
Việc ngáp được giải thích như là một
hành động để tỉnh táo hơn. Người ta
thường nói rằng việc ngáp là để tạo
thêm oxy cho năo, nhưng không đúng, mà là gia tăng sự
tỉnh táo cho chúng ta thôi.
Việc
lây ngáp chỉ có nơi các loài linh trưởng
(người và khỉ). Điều này phù hợp với
khả năng của chúng ta là hay bắt chước
người khác và để cho chứng ta tỉnh táo
hơn. Nhưng nói chung người ta không để ư là
ḿnh bắt chước người khác khi ngáp nữa!
Tại sao có 21 phát đại bác chào mừng?
Tập
tục này có từ thời phong kiến ở Pháp. Thời
ấy, người ta bắn 101 phát đại bác
để loan báo Nhà Vua băng hà và Vua mới lên kế
vị. Năm 1958, chính tướng de Gaulle quyết
định sửa lại tập tục này, với
chỉ 21 phát thay v́ 101 phát như xưa.
Việc chọn số 21 cũng có ư nghĩa của nó. Trên
tàu chiến thế kỷ XIV, tập tục là bắn 7 phát
đại bác. Rồi kỹ thuật vũ khí phát
triển, bộ binh bắn 21 phát, gấp ba lần số
phát đại bác của hải quân xưa kia. Con số 21
được duy tŕ theo quyết định của
tướng de Gaulle.
eo
đúng nghi thức Do Thái giáo