MỤC VỤ HÔN NHÂN GIA Đ̀NH
GIÁO XỨ VIỆT NAM PARIS
CHƯƠNG 8
Tổng kết về Mục Vụ Xă Hội
Loạt bài Mục Vụ Xă Hội mà chúng ta vừa xem qua, gồm 18 bài. Bốn bài giới thiệu mục vụ xă hội theo ư nghĩa thông thường và cổ điển là từ thiện, bác ái, tương trợ. Năm bài kế tiếp tŕnh bày một t́m kiếm mới trong sinh hoạt mục vụ xă hội theo nghĩa mới, đi vào chiều hướng kinh tế nghề nghiệp, được gọi chung là liên đới nghề nghiệp. Chín bài tường tŕnh mục vụ xă hội qua những sinh hoạt hướng về đơn vị xă hội căn bản là gia đ́nh.
Không kể 3 bài tóm tắt và phân tích Tông Huấn Gia Đ́nh, tất cả 15 bài c̣n lại đều mô tả thực tế sinh hoạt mục vụ xă hội ở Giáo Xứ Việt Nam Paris. Để kết thúc loạt bài về mục vụ xă hội này, có lẽ nên làm một tổng kết hầu rút tỉa ra những nguyên tắc căn bản và quan trọng để hướng dẫn những hoạt động tương lai. Cái tổng kết này đ̣i hỏi sự tổng hợp so sánh những việc làm thực tế ở giáo xứ với những chỉ dậy nguyên tắc của Giáo hội. Nói như vậy, năm câu hỏi sau đây sẽ hướng dẫn chúng ta t́m một kết luận tổng hợp cho mục vụ xă hội :
• Mục vụ xă hội nhắm mục đích ǵ ?
• Mục vụ xă hội gồm những lănh vực quan trọng nào ?
• Mục vụ xă hội phải được thực hiện trong môi trường nào ?
• Mục vụ xă hội phải áp dụng những phương thức nào ?
• Mục vụ xă hội phải được thực hiện trong tinh thần nào ?
1. Mục tiêu của Mục vụ xă hội : Loan báo tin mừng hay Sứ vụ với chức năng thi hành sứ vụ yêu thương và phục vụ cho Tin Mừng và sự sống con người
Được Hội Đồng Giám Mục Việt Nam ủy nhiệm lo vệc tổ chức « Công Nghị Giáo Hội Công Giáo Việt Nam vào năm 2010 » để kỷ niệm 50 năm thành lập Hàng Giáo Phẩm Việt Nam, Đức Hồng Y Phạm Minh Mẫn đă đưa ra một Dự thảo, ngày 15/10/2007, phổ biến trên http://vietcatholic.net/news/. Trong tài liệu này, ĐHY chia mục vụ ra làm 4 lănh vực, theo đó, Mục vụ Bác Ái Xă hội được xếp vào lănh vực Loan báo tin mừng. Ngài viết :
1. Lănh vực NGÔN SỨ :
- Mục vụ Thánh Kinh (dịch thuật, phổ biến, học và hành…)
- Mục vụ Giáo lư và giáo dục đức tin…, Thần học, Giáo luật…
- Mục vụ Lời Chúa….
2. Lănh vực TƯ TẾ :
- Mục vụ Phụng tự, Nghệ thuật thánh, Thánh nhạc, Hội nhập văn hoá…
- Mục vụ ḷng đạo b́nh dân, Kinh sách, Thờ Ông Bà…
3. Lănh vực MỤC TỬ:
- Mục vụ Quản Trị giáo phận, giáo xứ…
- Giám mục, linh mục, ḍng tu, tu hội…
- Giáo dân, các đoàn thể tông dồ giáo dân, Giới Trẻ, Gia Đ́nh, Bệnh nhân, Di Dân (qua các thời kỳ thử thách, phân tán, và năm 1954, 1975…)
- Đào tạo, huấn luyện nhân sự…
4. Lănh vực LOAN TIN MỪNG :
- Mục vụ Truyền giáo, các Hội Thừa Sai xưa và nay, với những chứng nhân đức tin,
- Mục vụ Văn hoá, giáo dục, trường học, dạy nghề…
- Mục vụ Truyền thông, chữ quốc ngữ, sách báo xưa và nay, hội nhập văn hoá…
- Mục vụ Bác Ái Xă hội, chăm sóc sức khoẻ bệnh nhân, người già, cô nhi, khuyết tật…
- Ngoài những hoạt động mục vụ trên, c̣n có thể làm ǵ để yêu thương và phục vụ đặc biệt người nghèo khổ, bất hạnh, bị bỏ rơi, trong cộng đồng dân tộc ngày nay ?
Ngày 30/11/2007, Dự thảo trên đă được ĐHY chuyển thành Đề Án, chi tiết hơn. Đề án này cũng đă được phổ biến trên http://vietcatholic.net/news/. Trong tài liệu này, theo tiêu chuẩn chức năng, ĐHY phân chia mục vụ làm ba loại, theo đó, Mục vụ Bác Ái Xă hội được xếp vào Lănh vực Giáo Hội Sứ Vụ với chức năng thi hành sứ vụ yêu thương và phục vụ cho Tin Mừng và sự sống con người. Ngài viết :
1. Lănh vực Giáo Hội mầu nhiệm:
1.1 với chức năng NGÔN SỨ:
- Mục vụ Thánh Kinh (dịch thuật, phổ biến, học và hành…)
- Mục vụ Giáo lư và giáo dục đức tin…, Thần học, Giáo luật…
- Mục vụ Lời Chúa….
1.2 với chức năng TƯ TẾ:
- Mục vụ Phụng tự, Nghệ thuật thánh, Thánh nhạc, Hội nhập văn hoá…
- Mục vụ ḷng đạo b́nh dân, Kinh sách, Thờ Ông Bà…
2. Lănh vực Giáo Hội hiệp thông với chức năng MỤC TỬ:
- Mục vụ Quản Trị giáo phận, giáo xứ…
- Giám mục, linh mục, ḍng tu, tu hội…
- Giáo dân, các đoàn thể tông dồ giáo dân, Giới Trẻ, Gia Đ́nh, Bệnh nhân,Di Dân (qua các
thời kỳ thử thách, phân tán, và năm 1954, 1975…)
- Đào tạo, huấn luyện nhân sự…
3. Lănh vực Giáo Hội sứ vụ với chức năng thi hành sứ vụ yêu thương và phục vụ cho Tin Mừng và sự sống con người:
- Mục vụ Truyền giáo, các Hội Thừa Sai xưa và nay, với những chứng nhân đức tin……
- Mục vụ Văn hoá, giáo dục, trường học, dạy nghề…
- Mục vụ Truyền thông, chữ quốc ngữ, sách báo xưa và nay, hội nhập văn hoá…
- Mục vụ Bác Ai Xă hội, chăm sóc sức khoẻ bệnh nhân, người già, cô nhi, khuyết tật…
Tất cả những sinh moạt mục vụ xă hội được thực hiện từ 60 năm nay tại Giáo Xứ Việt Nam Paris, dẫu hướng về giáo dân hay lương dân ; dẫu hướng về người việt nam ở Việt Nam hay người việt nam ở Pháp, ở hải ngoại ; dẫu hướng về người nguồn gốc việt nam hay người có nguồn gốc khác,… ; dẫu bằng hành động giúp đỡ vật chất, tiền bạc hay bằng hành động cầu nguyện, dậy bảo khuyên nhủ, … ; dẫu dành cho người trẻ, hay người già, người trong gia đ́nh, trong giáo xứ, trong địa phận hay người ngoài,.., tất cả, dẫu có khi không tinh ṛng, không ư thức, nhưng ít nhiều đều nhằm mục tiêu « Loan báo Tin Mừng, hay Sứ vụ với chức năng thi hành sứ vụ yêu thương và phục vụ cho Tin Mừng và sự sống con người ». Đúng như lời chỉ dậy của Công Đồng trong « Sắc lệnh Tông đồ giáo dân » rằng : Mục đích của việc tông đồ giáo dân là phải nhằm rao giảng phúc âm và thánh hoá, mà không quên canh tân trật tự trần thế theo tinh thần Kitô giáo [53].
2. Ba lănh vực của Mục vụ xă hội : bác ái, liên đới nghề nghiệp và thăng tiến hôn nhân gia đ́nh
Trong HIẾN CHẾ MỤC VỤ VỀ GIÁO HỘI TRONG THẾ GIỚI NGÀY NAY (GAUDIUM ET SPES) của Công Đồng Vatican II, các Nghị phụ đă nêu ra 3 thí dụ hoạt động của « Sự trợ giúp mà Giáo Hội cố gắng mang đến cho xă hội nhân loại » là : công cuộc từ thiện, sự liên đới trong sinh hoạt nghề nghiệp xă hội, và sự góp công thăng tiến hôn nhân gia đ́nh. Công Đồng viết :
Sứ mệnh riêng biệt mà Chúa Kitô đă ủy thác cho Giáo Hội Người không thuộc phạm vi chính trị, kinh tế hay xă hội: mục đích Người đă ấn định cho Giáo Hội thuộc phạm vi tôn giáo. Nhưng, bởi chính sứ mệnh tôn giáo ấy, phát sinh bổn phận, ánh sáng và những sức mạnh có thể giúp thiết lập và củng cố cộng đoàn nhân loại theo Luật Lệ của Thiên Chúa; cũng thế, khi có nơi nào cần, chính Giáo Hội có thể và hơn nữa, phải phát động, tùy theo hoàn cảnh thời gian và nơi chốn, những công cuộc nhằm phục vụ mọi người, nhất là những người cùng khốn, thí dụ như các công cuộc từ thiện hoặc những tổ chức khác tương tự [54}.
Giáo Hội c̣n nh́n nhận tất cả những ǵ tốt đẹp trong năng động xă hội hiện tại: nhất là sự tiến tới hiệp nhất, tiến tŕnh xă hội hóa lành mạnh và sự liên đới trong phạm vi công quyền và kinh tế…. Vậy, không được đem sinh hoạt nghề nghiệp và xă hội mà đối nghịch cách giả tạo với đời sống tôn giáo. Đối với người Kitô hữu, xao lăng bổn phận trần thế tức là xao lăng bổn phận đối với người lân cận và hơn nữa đối với chính Thiên Chúa, khiến phần rỗi đời đời của ḿnh bị đe dọa. Theo gương Chúa Giêsu đă sống như một người thợ, các Kitô hữu hăy vui mừng v́ có thể thi hành mọi hoạt động trần thế mà đồng thời có thể liên kết trong một tổng hợp sống động duy nhất, các cố gắng nhân loại, gia đ́nh, nghề nghiệp, khoa học hay kỹ thuật với các giá trị tôn giáo. Dưới sự điều hướng tối cao của các giá trị tôn giáo này, mọi sự được qui hướng về vinh danh Thiên Chúa …[55].
Sự lành mạnh của con người cũng như xă hội nhân loại và Kitô giáo liên kết chặt chẽ với t́nh trạng tốt đẹp của cộng đoàn hôn nhân và gia đ́nh. Do đó, cùng với tất cả những ai tán dương các cộng đoàn hôn nhân và gia đ́nh, người Kitô hữu thành thực vui mừng trước những trợ lực khác nhau giúp con người ngày nay tiến tới trong việc cổ vơ cộng đoàn yêu thương ấy cũng như trong sự tôn trọng đời sống; những trợ lực ấy c̣n giúp đỡ các đôi vợ chồng và các bậc làm cha mẹ trong sứ mệnh cao cả của họ. Người Kitô hữu c̣n mong đợi và nỗ lực thực hiện những thành quả tốt đẹp hơn [56]…. Như thế, gia đ́nh trở thành nền tảng của xă hội v́ là nơi mà nhiều thế hệ gặp gỡ và giúp nhau nên khôn ngoan đầy đủ hơn cũng như giúp nhau ḥa hợp những quyền lợi cá nhân với những đ̣i hỏi khác của cuộc sống xă hội. Bởi đó, tất cả những ai có ảnh hưởng trên các cộng đoàn và tập thể xă hội phải góp công hữu hiệu thăng tiến hôn nhân và gia đ́nh. Chính quyền phải nh́n nhận, bênh vực và phát huy tính chất đích thực của hôn nhân và gia đ́nh, phải bảo vệ nền luân lư chung và giúp cho gia đ́nh được sung túc, v́ đó là những bổn phận mà chính quyền phải coi như một sứ mệnh thiêng liêng phải chu toàn. Lại phải bảo đảm cho cha mẹ quyền sinh sản và giáo dục con cái trong khung cảnh gia đ́nh. Phải soạn thảo được những bộ luật biết tiên liệu và đề ra được nhiều sáng kiến để bảo vệ và nâng đỡ cả những người v́ rủi ro mà không có gia đ́nh .[57]
Công việc mục vụ xă hội ở Giáo xứ, qua ba giai đoạn lịch sử là Liên đoàn Công giáo Việt nam tại Pháp (1947-1952), Tổ chức truyền giáo Việt nam tại Pháp (1952-1977), và Giáo xứ Việt nam tại Paris (1977-hôm nay), đă rất lâu và rất nhiều, hướng về các hoạt động có tính cách từ thiện, bác ái, tương thân tương trợ.
Mục vụ xă hội trong giai đoạn đầu tiên thành lập giáo xứ, thời kỳ Liên Đoàn Công Giáo Việt Nam tại Pháp, 1947-1952, đă được xây dựng trên nền tảng “Bác ái công giáo“. Hướng đi thứ nhất bao gồm một loạt những công việc mà mục tiêu là “giúp đỡ những đồng bào thiếu thốn ở Việt Nam”. Hướng đi thứ hai sáng kiến ra những sinh hoạt tại Pháp, mà mục tiêu là tương thân tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau, trong những ngày viễn xứ cầu học. Những sinh hoạt này rất đa dạng : nghỉ hè trong những gia đ́nh Bỉ, Pháp; trại nghỉ hè chung với nhau cả lương lẫn giáo; giúp kiếm chỗ ở, t́m việc làm; cho đỗ trọ lúc qua đường; giúp kiếm học bổng; thăm các trại công nhân; giúp hợp thức hoá các đôi bạn sống chung ngoài hôn phối; giúp dậy tiếng việt cho trẻ em; mở quán cơm xă hội cho người việt tại trung ương; thăm giúp người đau yếu; lo ma chay mai táng cho anh em,...
Về sinh hoạt mục vụ xă hội trong thời gian Tổ Chức Truyền Giáo Việt Nam tại Pháp 1952-1977, chúng ta có thể bảo rằng, trong thời gian đầu, từ 1952 đến 1971, các sinh hoạt mục vụ tiếp tục chương tŕnh đă được thực hiện thời Liên đoàn, và đặc biệt lưu tâm đến chiều hướng thứ hai, tức là việc tương thân tương trợ giữa người đồng hương Việt Nam với nhau tại Pháp. Trong thời gian kế tiếp, từ 1971 đến 1977, tức là thời cha Nguyễn Quang Toán, mục vụ xă hội phát triển mạnh mẽ và về nhiều hướng khác nhau. Phát triển mạnh mẽ, v́ một văn pḥng xă hội đă được thiết kế, tổ chức và sinh hoạt thực sự. Phát triển về nhiều hướng khác nhau, v́ ít nhất, những sinh hoạt của Pḥng Xă Hội nhắm vào ba hướng :
• Đối với người việt nam đang ở Pháp, Pḥng Xă Hội giúp họ t́m nhà ở, việc làm, tổ chức giải trí cho trẻ em, tổ chức du lịch, hành hương cho người lớn.
• Đối với người việt nam đang ở Việt Nam, Pḥng Xă Hội đă tổ chức những cuộc lạc quyên để lấy tiền gởi về giúp đỡ những nạn nhân chiến cuộc, những trại mồ côi,… Đặc biệt cho những người muốn có giấy bảo lănh để sang Pháp, Văn Pḥng Xă Hội đă lo giúp đỡ.
• Đối với những người việt nam tỵ nạn vừa vào Pháp, Pḥng Xă Hội tổ chức thăm viếng, giúp đỡ về quần áo, về nhà cửa, về việc làm, về học tiếng pháp, về nghỉ hè, về thủ tục hành chánh,…
Trọng tâm mục vụ xă hội của 20 năm đầu thời Giáo Xứ, từ năm 1977 đến năm 1997 là tiếp nối và phát triển mạnh chương tŕnh mục vụ xă hội “Tiếp đón người tỵ nạn việt nam và á châu” đă được khởi đầu từ những năm cuối 70, thời Tổ Chức Truyền Giáo. Giáo xứ tấp nập với những sinh hoạt hằng ngày rất bận rộn xoay quanh những công việc như : tiếp đón, tiếp tế nhu yếu phẩm thức ăn, quần áo và thuốc men, chi dẫn thủ tục hành chánh và lo giùm các giấy tờ, giúp t́m nhà ở và công ăn việc làm, tổ chức những nhóm xă hội, thanh niên thiện chí đi thăm viếng kiều bào trong các trại tiếp cư, đưa đón đi thăm Paris, đưa đón đến Giáo xứ tham dự các lễ nghi, phát quà cho các em trong những dịp Giáng sinh, tết nhất, gởi đi nghỉ hè với các gia đ́nh pháp, tổ chức trại hè chung cho kiều bào mới đến, tổ chức các lớp học tiếng pháp và văn minh văn hoá pháp, giúp kiếm người pháp đỡ đầu,...
Từ năm 2000, trong mục vụ của Giáo Xứ, xuất hiện hai sinh hoạt khác, mà theo chúng tôi, tự bản tính, chúng là đối tượng mục vụ xă hội : ‘Liên Đới Nghề Nghiệp’ và ‘Tham gia vào các tổ chức xă hội và từ thiện quốc tế’. Đại Hội Giáo Xứ ngày 01.05.2000, qua sự hiện diện của khoảng gần 200 người, đă lấy một quyết định lớn là thành lập 5 nhóm Liên Đới Nghề Nghiệp : Xây Dựng, Doanh thương, Dịch Vụ, Thân hữu Taxi và Chuyên gia. Mục tiêu của Liên đới Nghề nghiệp là thực hiện lời Đức Hồng Y Cardjin, người Bỉ, một trong những người đă đem Công Giáo Tiến hành vào thế giới thợ thuyền. Ngài nói : «Trong thế giới lao động có nhiều ngành nghề, mỗi người kitô hữu làm cùng một nghề nên ngồi lại với nhau để chia sẻ cho nhau kinh nghiệm và vui buồn trong nghề, cùng nhau cầu nguyện và chia sẻ Lời Chúa hầu có thêm nghị lực sống đạo trong việc làm mỗi ngày, cùng nhau t́m ra những sinh hoạt tông đồ và truyền giáo thích hợp với nghề nghiệp riêng của ḿnh. Lời Chúa đến với thế giới qua họ, Giáo Hội hiện diện được trong mọi môi trường nhân loại nhờ họ. Đó chính là những mục tiêu mà Liên đới nghề nghiệp nhằm tới»[58].
Một sinh hoạt mục vụ xă hội thứ ba cũng đă được Giáo Xứ thực hiện từ đầu, nhưng chỉ thành tổ chức qui củ từ năm 1995. Đó là mục vụ gia đ́nh, mà mục tiêu là thăng tiến hôn nhân gia đ́nh theo phương pháp của Tông Huấn Gia Đ́nh của Đức Gioan Phaolô II. Mục vụ gia đ́nh được thể hiện qua nhiều h́nh thức khác nhau. Trong Tông Huấn Gia Đ́nh [59], Đức Gioan Phao lô đă liệt kê những h́nh thức chính sau đây : 1- mục vụ chuẩn bị hôn nhân (chuẩn bị xa, gần và liền trước bí tích hôn nhân), 2- mục vụ cử hành hôn phối, 3- mục vụ sau lễ cưới, 4- mục vụ gia đ́nh trong những hoàn cảnh đặc thù và trái qui tắc(hôn nhân hỗn hợp, hôn nhân thử, chung sống không hôn nhân, công giáo kết hôn mà chỉ có hôn phối dân sự, ly thân và ly dị không tái hôn, ly dị tái hôn), 5- mục vụ gia đ́nh cho những người không gia đ́nh. Tất cả những h́nh thức này đều đă được thực hiện trong Giáo Xứ Việt Nam Paris với sự đóng góp của nhiều đoàn nhóm khác nhau, từ Đoàn Thiếu Nhi Thánh Thể, nhóm trẻ, Ca đoàn, qua các hội Đạo Binh Đức Mẹ, Hội Các Bà Mẹ Công Giáo, phong trào Cursillo, phong trào Liên Đới Nghề Nghiệp, đến Nhóm Mục Vụ Hôn Nhân.
Nhóm Mục Vụ Hôn Nhân đặc biệt đóng góp vào ba việc, là mở lớp chuẩn bị hôn nhân, chỉ dẫn về hôn phối đời và hôn phối đạo và giúp đỡ mục vụ sau lễ cưới. Bốn nhóm công tác đă được thực hiên : Lớp chuẩn bị hôn nhân, Khánh nhật hôn nhân, Gia đ́nh trẻ và ngày gia đ́nh, Khánh nhật thượng thọ cho các (cặp) bô lăo
Sau khi đă nh́n qua lại những sinh hoạt mục vụ xă hội đă được thực hiện trong 60 năm qua tại Giáo Xứ Việt Nam (1947-2007) như vậy, một điều hiển nhiên mà ai cũng thấy ; đó là rơ rệt các sinh hoạt này đă không được thực hiện đồng đều, nhưng chúng không đi ra ngoài những lănh vực mà mà các tài liệu quan trọng của Giáo Hội đă chỉ dậy trong lănh vực mục vụ xă hội, như « Sắc Lệnh Tông đồ giáo dân »[60], như « Tông huấn Tín hữu giáo dân Đức Kitô »[61], và đặc biệt trong « Hiến Chế Vui mừng và Hy vọng » ở phần I chương IV, nói về « Sứ mệnh của Giáo hội trong thế giới ngày nay »[62]. Những hoạt động mục vụ xă hội của giáo xứ gồm : 1- mục vụ từ thiện, bác ái, tương trợ ; 2- mục vụ liên đới nghề nghiệp ; 3- và mục vụ hôn nhân gia đ́nh.
3. Môi trường quan trọng của Mục vụ xă hội : giáo xứ và xă hội
Có nhiều môi trường để mục vụ xă hội được thực hiện. Ở Giáo Xứ Việt Nam, những hoạt động mục vụ xă hội đă chính yếu được thực hiện trong hai môi trường quan trọng là môi trường giáo xứ và môi trường xă hội. Đúng như những chỉ dậy của Công Đồng.
Các cộng đoàn trong Giáo Hội. Giáo dân góp phần tích cực vào đời sống và hoạt động của Giáo Hội, nhờ được tham dự vào chức vụ của Chúa Kitô là tư tế, ngôn sứ và là vua. Trong những cộng đoàn của Giáo Hội, hoạt động của họ cần thiết đến nỗi nếu không có hoạt động đó, chính hoạt động tông đồ của các vị chủ chăn thường không thể đạt được đầy đủ kết quả. Cũng như giáo dân nam nữ đă giúp Thánh Phaolô trong việc rao giảng Phúc Âm (x. CvTđ 18,18-26; Rm 16,3), những người giáo dân có tinh thần tông đồ đích thực cũng đang trợ giúp những anh em thiếu thốn và nâng đỡ tinh thần các vị chủ chăn và các tín hữu khác (x. 1Cor 16,17-18). V́ được nuôi dưỡng nhờ tham dự cách tích cực vào đời sống phụng vụ của cộng đoàn, chính họ nhiệt thành góp phần vào những công cuộc tông đồ của chính cộng đoàn đó: họ đem những người có lẽ đang xa lạc trở về với Giáo Hội. Họ cộng tác đắc lực vào việc rao truyền lời Chúa nhất là bằng việc dạy giáo lư. Họ đem khả năng của ḿnh làm cho việc coi sóc các linh hồn và cả việc quản trị tài sản của Giáo Hội sinh hiệu quả hơn.
Giáo xứ là một h́nh thức tông đồ cộng đồng kiểu mẫu, v́ đó là nơi qui tụ mọi hạng người thành một cộng đoàn và đem họ vào tinh thần đại đồng của Giáo Hội. Giáo dân nên tập thói quen cộng tác chặt chẽ với các linh mục của ḿnh để hoạt động trong giáo xứ. Họ cũng nên có thói quen tŕnh bày với cộng đoàn Giáo Hội những vấn đề riêng của ḿnh hay của cả thế giới hoặc những vấn đề liên quan tới phần rỗi mọi người để cùng nhau góp ư kiến, nghiên cứu và giải quyết. Họ cũng phải tùy sức mà cố gắng đóng góp vào mọi công cuộc tông đồ và truyền giáo của gia đ́nh Giáo Hội địa phương.
Giáo dân phải luôn luôn nuôi dưỡng ư thức về giáo phận v́ giáo xứ như một tế bào của giáo phận. Họ phải luôn mau mắn đáp lại tiếng gọi của Chủ Chăn và tùy sức tham gia những sáng kiến chung của giáo phận. Hơn nữa, để đáp ứng những nhu cầu nơi thành thị cũng như ở thôn quê, họ không chỉ hạn hẹp sự cộng tác của ḿnh trong giới hạn giáo xứ hay giáo phận nhưng họ cố gắng mở rộng phạm vi tới cả các lănh vực liên xứ, liên giáo phận, quốc gia hay quốc tế. Hơn nữa, việc di dân mỗi ngày một nhiều, những mối tương giao gia tăng, và việc giao thông dễ dàng đă không để một thành phần xă hội nào sống đóng kín cho riêng ḿnh. V́ thế người giáo dân phải quan tâm đến những nhu cầu của dân Thiên Chúa ở rải rác trên khắp địa cầu. Nhất là họ phải coi những công cuộc truyền giáo như việc của chính ḿnh, bằng cách đóng góp về vật chất hay về cả nhân sự. V́ chưng nhiệm vụ và vinh dự của người Kitô hữu là trả lại cho Thiên Chúa phần của họ đă nhận nơi Ngài [63].
Môi trường xă hội. Làm tông đồ trong môi trường xă hội là cố gắng đem tinh thần Kitô giáo thấm nhuần năo trạng, phong tục, luật lệ và cơ cấu của cộng đoàn nơi họ sống: đó là bổn phận và trách nhiệm của người giáo dân mà không ai có thể làm thay họ cách đầy đủ. Trong lănh vực này, người giáo dân có thể làm tông đồ cho người đồng cảnh ngộ với ḿnh. Ở đó lấy lời nói bổ túc cho bằng chứng của đời sống. Cũng ở đó, họ dễ dàng giúp đỡ anh em trong môi trường làm việc hay nghề nghiệp, môi trường học vấn, cư ngụ, giải trí cũng như trong sinh hoạt địa phương.
Người giáo dân chu toàn sứ mệnh này của Giáo Hội nơi trần gian: trước tiên bằng đời sống ḥa hợp với đức tin, để nhờ đó họ trở thành ánh sáng thế gian; bằng đời sống lương thiện trong bất cứ công ăn việc làm nào để làm cho mọi người yêu mến sự thật, sự thiện và cuối cùng đưa họ tới Chúa Kitô và Giáo Hội; bằng đời sống bác ái huynh đệ qua việc họ thực sự chia sẻ với anh em trong hoàn cảnh sống, trong đau khổ cũng như trong mọi ước vọng, và như thế họ âm thầm chuẩn bị cho ơn cứu rỗi hoạt động trong tâm hồn mọi người; bằng cuộc sống ư thức đầy đủ về vai tṛ của ḿnh trong việc xây dựng xă hội, họ cố gắng chu toàn hoạt động nơi gia đ́nh, ngoài xă hội, trong nghề nghiệp với ḷng quảng đại của Kitô giáo; như thế phương thức hành động của họ dần dần thấm nhập vào môi trường sống và cả môi trường làm việc.
Việc tông đồ này phải nhắm tới hết mọi người trong môi trường hoạt động và không được loại bỏ bất cứ lợi ích thiêng liêng hay vật chất nào có thể làm cho họ. Nhưng người tông đồ đích thực không chỉ hài ḷng với hoạt động này, họ c̣n phải quan tâm đến việc rao giảng Chúa Kitô cho anh em bằng cả lời nói nữa. Bởi v́ nhiều người chỉ có thể nghe Phúc Âm và nhận biết Chúa Kitô nhờ những người giáo dân sống gần họ [64].
4. Phương thức hoạt động : tập thể công giáo tiến hành
Từ dăm mười năm nay, một số giáo dân đă xướng xuất những hoạt động xă hội. Họ lấy tư cách cá nhân để qui tụ những người thiện chí làm những công việc từ thiện hướng về Việt Nam, cho những trẻ em tàn tật, cho những người bệnh hoạn, cho những thiếu nữ lỡ bước, cho những người gặp thiên tai, đại hoạ,…. Nhưng đa số các giáo dân đă chọn hai phương thức tập thể và công giáo tiến hành để dấn thân làm công tác mục vụ xă hội. Làm như vậy, họ không làm ǵ khác hơn là thực hiện lời chỉ dậy của Công Đồng.
Tầm quan trọng của việc tông đồ tập thể. Với tư cách cá nhân, người Kitô hữu được mời gọi hoạt động tông đồ trong những hoàn cảnh khác nhau của cuộc sống. Tuy nhiên họ nên nhớ rằng con người, tự bản chất đă có xă hội tính., và Thiên Chúa đă vui ḷng tập hợp, những người tin vào Chúa Kitô thành dân Thiên Chúa (x. 1P 2,5-10) và kết hợp họ thành một thân thể (x. 1Cor 12,12). Vậy hoạt động tông đồ tập thể rất phù hợp với đ̣i hỏi của các tín hữu dưới khía cạnh con người cũng như dưới khía cạnh Kitô hữu. Đồng thời nó cũng biểu lộ được dấu chỉ hiệp thông và hiệp nhất của Giáo Hội trong Chúa Kitô, Đấng đă phán: "V́ đâu có hai, ba người nhân danh Thầy hội họp lại, Thầy sẽ ở giữa họ" (Mt 18,20).
V́ thế người Kitô hữu phải hiệp nhất cùng nhau để làm tông đồ. Họ phải làm tông đồ trong cộng đoàn gia đ́nh cũng như trong giáo xứ và giáo phận là những cộng đoàn nói lên tính cách cộng đồng của hoạt động tông đồ. Hơn nữa họ phải làm tông đồ trong những đoàn thể tự do mà họ đă tự ư gia nhập.
Hoạt động tông đồ tập thể rất quan trọng v́ trong các cộng đoàn Giáo Hội, cũng như trong các môi trường khác nhau, hoạt động tông đồ thường đ̣i hỏi phải được chu toàn do một hoạt động chung. Bởi v́ các Hội Đoàn được thành lập nhằm hoạt động tông đồ tập thể, nâng đỡ và huấn luyện các hội viên làm tông đồ, phối hợp và hướng dẫn hoạt động tông đồ của họ để có thể hy vọng nơi họ những kết quả phong phú hơn là nếu từng người hoạt động riêng rẽ.
Vậy trong những hoàn cảnh hiện tại, nơi nào có giáo dân hoạt động th́ hoạt động tông đồ nhất thiết phải được củng cố dưới h́nh thức tập thể và có tổ chức. V́ chỉ có việc liên kết chặt chẽ các nỗ lực mới mong đạt được đầy đủ mọi mục tiêu của hoạt động tông đồ ngày nay và bảo vệ hữu hiệu những kết quả của việc tông đồ đó. Do đó điều quan trọng đặc biệt là làm sao cho hoạt động tông đồ tác động vào năo trạng quần chúng và những hoàn cảnh xă hội của những người mà hoạt động tông đồ nhằm tới. Nếu không, họ thường sẽ không đủ sức chống lại áp lực của dư luận quần chúng hay của các định chế [65].
Công giáo tiến hành. Từ vài chục năm nay, trong nhiều quốc gia, giáo dân càng ngày càng dấn thân vào hoạt động tông đồ. Họ qui tụ lại với nhau dưới nhiều h́nh thức hoạt động cũng như lập thành các hội đoàn. Những tổ chức này đă và đang theo đuổi những mục đích thuần túy tông đồ mà vẫn liên kết chặt chẽ với Hàng Giáo Phẩm. Trong số những tổ chức ấy cũng như cả các tổ chức tương tự đă có từ trước, đặc biệt phải nhắc đến những tổ chức dầu theo những tiêu chuẩn hoạt động khác nhau nhưng đă đem lại nhiều kết quả phong phú cho nước Chúa Kitô. Các Đức Giáo Hoàng và một số đông các Giám Mục đă có lư khi tín nhiệm và cổ vơ những tổ chức này và đặt cho danh hiệu Công Giáo Tiến Hành. Do đó những hoạt động ấy thường đưkc diễ tả như một sự cộng tác của giáo dân vào việc tông đồ của Hàng Giáo Phẩm.
Những h́nh thức tông đồ này, dù mang danh hiệu Công Giáo Tiến Hành hay một danh hiệu nào khác, vẫn đang thực hiện một việc tông đồ quí giá ở thời đại chúng ta. Những tổ chức ấy phải hội đủ những yếu tố sau đây:
a) Mục đích trực tiếp của tổ chức này phải là mục đích tông đồ của Giáo Hội, nghĩa là rao truyền Phúc Âm và thánh hóa nhân loại, và đào tạo cho con người một lương tâm Kitô giáo đích thực để họ có thể đem tinh thần Phúc Âm thấm nhập vào mọi cộng đoàn cũng như mọi lănh vực của đời sống.
b) Trong khi cộng tác với Hàng Giáo Phẩm theo thể thức riêng của ḿnh, người giáo dân đảm nhận trách nhiệm và đem kinh nghiệm riêng để điều hành các tổ chức này, t́m những điều kiện thích hợp cho hoạt động mục vụ của Giáo Hội cũng như để soạn thảo và theo đuổi một chương tŕnh hành động.
c) Người giáo dân hoạt động liên kết với nhau như các cơ quan trong thân thể, điều đó dễ nói lên ư nghĩa cộng đoàn của Giáo Hội và làm cho việc tông đồ được hữu hiệu hơn.
d) Người giáo dân hoạt động dưới sự điều khiển của chính Hàng Giáo Phẩm, dù họ tự nguyện dấn thân, hoặc được mời hoạt động và cộng tác trực tiếp vào việc tông đồ của Hàng Giáo Phẩm. Hàng Giáo Phẩm có thể thừa nhận sự cộng tác này bằng sự "ủy nhiệm" minh nhiên.
Những đoàn thể nào mà giáo quyền xét thấy hội đủ những yếu tố vừa kể đều được coi là Công Giáo Tiến Hành, mặc dù những tổ chức đó mang những h́nh thức và danh hiệu khác nhau tùy theo đ̣i hỏi của từng địa phương và của mỗi dân tộc.
Thánh Công Đồng ân cần giới thiệu những định chế này v́ chắc chắn chúng đáp ứng đúng những đ̣i hỏi của việc tông đồ của Giáo Hội trong nhiều quốc gia. Thánh Công Đồng cũng kêu mời các linh mục hoặc giáo dân đang tham gia các hoạt động trên hăy thể hiện những tiêu chuẩn vừa kể mỗi ngày một hơn, và hăy luôn luôn lấy t́nh huynh đệ mà cộng tác với các h́nh thức tông đồ khác trong Giáo Hội [66].
5. Tinh thần hành động : hiệp thông và cộng tác giáo sĩ giáo dân
Tinh thần nào đă hướng dẫn hoạt động mục vụ xă hội ? Tinh thần hiệp thông và đoàn thể, tránh t́nh trạng lộn xộn hay vô trật tự, mà thực hiện và hành động có tổ chức nhắm tới ích chung. Về phía hàng Giáo Phẩm, các ngài nên có khuynh hướng tôn trọng sáng kiến giáo dân, nhất là trong những lănh vực chuyên biệt của họ, làm sao cho tất cả mọi người đều tha thiết và lo lắng cho thành quả của việc tông đồ trong tinh thần hiệp thông và phục vụ. Về phía giáo dân, họ nên liên lạc với hàng Giáo Phẩm để được hướng dẫn.
Liên lạc với hàng Giáo phẩm. Bổn phận của Hàng Giáo Phẩm là phải hỗ trợ cho hoạt động tông đồ của giáo dân: đề ra những nguyên tắc và giúp các phương tiện thiêng liêng. Phải phối hợp việc tông đồ của họ để sinh ích chung cho cả Giáo Hội. Hàng Giáo Phẩm cũng phải lo cho giáo thuyết và những chỉ thị của Giáo Hội được tuân hành.
Có nhiều thể thức liên lạc giữa việc tông đồ giáo dân với Hàng Giáo Phẩm tùy theo h́nh thức và mục tiêu của mỗi hoạt động tông đồ.
Trong Giáo Hội quả thực có nhiều công cuộc tông đồ do giáo dân có sáng kiến thành lập và khôn khéo điều hành. Nhờ những tổ chức tông đồ như thế, trong nhiều hoàn cảnh, Giáo Hội có thể chu toàn sứ mệnh của ḿnh cách tốt đẹp, và do đó Hàng Giáo Phẩm thường ca ngợi và cổ vơ các tổ chức đó 2. Nhưng không một sáng kiến nào được lấy danh nghĩa công giáo nếu không có sự ưng thuận của giáo quyền hợp pháp.
Có một số tổ chức tông đồ giáo dân, dưới h́nh thức này hay h́nh thức khác, đă được giáo quyền công khai chấp nhận.
Ngoài ra v́ nhu cầu ích chung của Giáo Hội, giáo quyền có thể lựa chọn và cổ vơ cách đặc biệt một vài tổ chức trong số những tổ chức hay hiệp hội tông đồ có sẵn, trực tiếp nhằm mục đích thiêng liêng và giáo quyền cũng nhận trách nhiệm đốivới những tổ chức đó. Như thế, khi tổ chức công việc tông đồ tùy theo cách thức khác cho hợp với hoàn cảnh, Hàng Giáo Phẩm liên kết chặt chẽ hơn một h́nh thức tông đồ giáo dân nào đó với phận vụ tông đồ của ḿnh, tuy nhiên vẫn giữ nguyên vẹn bản chất và sự khác biệt giữa hai bên. Giáo dân do đấy vẫn c̣n khả năng cần thiết để được tự do hành động theo sáng kiến riêng của họ. Trong nhiều văn kiện của Giáo Hội hành động trên đây của Hàng Giáo Phẩm được gọi là ủy nhiệm.
Sau hết, Hàng Giáo Phẩm c̣n trao phó cho giáo dân một vài phận vụ liên quan mật thiết hơn với nhiệm vụ của chủ chăn như việc dạy giáo lư, thi hành một vài động tác phụng vụ, hay việc chăm sóc các linh hồn. Chính do việc ủy nhiệm này, người giáo dân, khi thi hành nhiệm vụ, phải hoàn toàn tuân phục sự điều khiển của cấp trên trong Giáo Hội.
Về những vấn đề liên hệ tới những công cuộc và những định chế thuộc lănh vực trần thế, Hàng Giáo Phẩm có nhiệm vụ phải chính thức giảng dạy và giải thích những nguyên tắc luân lư phải theo trong địa hạt này. Một khi đă cân nhắc kỹ lưỡng và bàn hỏi với các nhà chuyên môn, Hàng Giáo Phẩm có quyền thẩm định công cuộc này hay định chế kia là phù hợp hay không phù hợp với các nguyên tắc luân lư và phán quyết những ǵ phải làm để bảo vệ và cổ vơ những lợi ích thuộc lănh vực siêu nhiên [67].
Hàng giáo sĩ phải giúp đỡ việc tông đồ giáo dân. Các Giám Mục, các cha sở, các linh mục ḍng triều phải nhớ rằng quyền và bổn phận làm tông đồ là chung cho tất cả mọi tín hữu không phân biệt giáo sĩ hay giáo dân, và trong việc xây dựng Giáo Hội, giáo dân cũng có phần riêng của họ. V́ thế các ngài phải cùng với giáo dân làm việc trong Giáo Hội và cho Giáo Hội với t́nh huynh đệ, cũng như phải đặc biệt để tâm lo cho giáo dân trong khi họ làm việc tông đồ.
Các linh mục được đề cử giúp đỡ các tổ chức tông đồ đặc biệt của giáo dân phải là người có khả năng và được huấn luyện đầy đủ. Các linh mục này, v́ nhận trách nhiệm do Hàng Giáo Phẩm, nên trong lúc hoạt động, các ngài là đại diện của Hàng Giáo Phẩm trong chính hoạt động mục vụ của ḿnh. Luôn luôn trung thành với tinh thần và giáo lư của Giáo Hội, các ngài phải làm cho giữa giáo dân và Hàng Giáo Phẩm có những liên lạc thích đáng. Các ngài phải ra sức nuôi dưỡng đời sống thiêng liêng và t́nh thần tông đồ nơi các đoàn thể công giáo đă được trao phó cho các ngài. Các ngài phải hiện diện trong hoạt động tông đồ của các đoàn thể đó bằng ư kiến khôn ngoan và cổ vơ những sáng kiến của chúng. Qua những tiếp xúc thường xuyên với giáo dân, các ngài phải chú tâm t́m kiếm xem những h́nh thức nào đem lại kết quả hơn cho hoạt động tông đồ. Các ngài phải cổ vơ tinh thần hiệp nhất ngay trong đoàn thể ḿnh phụ trách cũng như giữa đoàn thể này với các đoàn thể bạn.
Sau hết, các tu sĩ nam nữ phải quư trọng các hoạt động tông đồ của giáo dân. Theo tinh thần và nội qui của mỗi ḍng tu, họ cũng nên sẵn sàng giúp phát triển các hoạt động tông đồ giáo dân. Họ c̣n phải ân cần nâng đỡ, trợ lực và bổ túc các công việc của linh mục[68] .
LỜI KẾT
Được các đoàn thể công giáo tiến hành ủy thác, năm 1983, cha Mai Đức Vinh và tôi đă soạn thảo một Bản Nội Qui, để giúp Giáo Xứ tạo một cơ sở có tổ chức hầu đi đến việc thành lập Hội Đồng Mục Vụ. Sau nhiều ngày làm việc, bản dự thảo thứ ba đă được chấp thuận vào ngày 30/10/1983. Cũng ngày ấy, một Hội Đồng Mục Vụ tiên khởi đă được thành lập. Theo bản nội qui vừa được chấp thuận, HĐMV có 3 Phó Chủ Tịch, lo 3 lănh vực mục vụ : Tôn giáo, Văn hoá Tuổi trẻ và Xă hội. Ngày nay, bản nội qui đă được tu chính 4 lần, các Ủy Viên đă thay thế các phó chủ tịch. Nhưng ba lănh vực mục vụ vẫn là ba : 1- Mục vụ Tôn giáo, Thiêng liêng, Phụng tự ; 2- Mục vụ Văn hoá Giáo dục Tuổi trẻ ; và 3- Mục vụ Xă hội, Liên đới, Gia đ́nh.
Lănh vực Xă hội, Liên đới và Gia đ́nh là một lănh vực có nhiều khó khăn và thách đố. Khó khăn về hội nhập xă hội, khó khăn về công ăn việc làm, khó khăn về điều kiện sinh sống, khó khăn về đố kỵ kỳ thị, thách đố về tư lợi và công ích, thách đố về tự do b́nh đẳng, thách đố về tương quan già trẻ, cha mẹ con cái, chủ thợ, thách đố của kỹ nghệ đô thị, của thông tin truyền thông, thách đố về hấp dẫn của vật chất và yêu cầu tinh thần…Làm sao để giải quyết những khó khăn và trả lời những thách đố ? Năm điều kết thúc chương V của « Tông huấn Kitô hữu giáo dân »[69] có thể là năm gợi ư để mang lại hoa trái :
• Phải luôn luôn đạt đến múc trưởng thành « Sinh lực của các cành nho tùy thuộc vào sự nối kết với thân cây »
• Khám phá và sống ơn gọi của riêng ḿnh, như người Mục Tử tốt "gọi các con chiên của ḿnh bằng chính tên chúng"
• Đào luyện toàn diện để sống trong hợp nhất, như « Nhánh nho được ghép vào cây nho là Chúa Kitô »
• Lời mời gọi của Người chủ vườn nho : « Các người cũng thế, hăy đi đến vườn nho của Ta »
• Lời cầu khẩn khoản của Chúa Giêsu trong buổi Tiệc ly: "Xin cho họ nên một! "
Paris, ngày 06 tháng 12 năm 2007
Trần Văn Cảnh
Ghi Chú
53- Tông đồ Giáo Dân, số 6-7
54- Gaudium et Spes, số 42
55- Ibidem, số 43
56- Ibidem, số 47
57- Ibidem, số 52
58- Alphonse Borras, Des Laics en responsabilité pastorale ? Cerf, Paris 1998,tr. 98
59- ĐGH Gioan Phaolô II, Tông huấn Gia Đ́nh, 1981, số 65-85
60- Tông đồ giáo dân, sồ 8-13
61- ĐGH Gioan Phaolô II, Tông huấn Kitô hữu giáo dân, số 40-43
62- Gaudium et Spes, số 40-45
63- Tông đồ giáo dân, số 10
64- Ibidem, số 13
65- Ibidem, số 18
66- Ibidem, số 20
67- Ibidem, số 24
68- Ibidem, số 25
69- Ibidem, số 57-64
Mời đọc tiếp các bài :
Xem các bài viết khác trong Trần Văn Cảnh , Khoá 6 GHHV Đà Lạt Việt Nam.