" MỪNG 25 NĂM TUYÊN PHONG
CÁC THÁNH TỬ ĐẠO VIỆT-NAM 1988-2013,
ĐỌC LẠI
«LỊCH SỬ CÔNG GIÁO VIỆT NAM BỊ CẤM VÀ BÁCH HẠI»

1 2 3 4 5 6

 

 

LTS : Các Cộng Đoàn Công Giáo Việt Nam tại Pháp bày tỏ ḷng mộ mến Các Thánh Tử Đạo Việt Nam một cách đặc biệt bằng cách cùng nhau tổ chức Đại Hội Lộ Đức từ 01 đến 05 tháng 08 năm 2013 để « Mừng 25 năm tuyên phong các thánh Tử Đạo Việt Nam - Sống Đức Tin theo gương tiền nhân »

Để góp phần chia sẻ long mộ mến này, chúng tôi xin giới thiệu loạt bài sau đây của Gs Trần Văn Cảnh.

"Mừng 25 năm tuyên phong các Thánh Tử Đạo Việt Nam 1988-2013,

đọc lại "Lịch sử Công Giáo Việt Nam bị cấm và bách hại "

a. Lịch sử những lư do và sắc chỉ cấm đạo_160713

b. Chính sách cấm đạo của vua Minh Mệnh_260713

c. Các Thánh Tử Đạo đích thực là tử đạo kytô hữu

d. Gương đốt sáng văn hóa Việt Nam của các Thánh Tử Đạo Việt Nam

e. Gương thăng hoa văn hóa Việt Nam của các Thánh Tử Đạo Việt Nam

f. Cộng sản quản lư Công Giáo Việt Nam thế nào? Công Giáo Việt Nam chinh phục Cộng Sản ra sao?

   

 

Bài 2 : CHÍNH SÁCH CẤM ĐẠO CỦA VUA MINH MỆNH

Nói về vua Thánh Tổ, niên hiệu Minh Mệnh, Sử gia Trần Trọng Kim viết : « Vua Thánh Tổ là một ông vua có tư chất minh mẫn,.. Ngài tinh thâm Nho học, sùng đạo Khổng Mạnh, cho nên không ưa đạo mới, cho là một tả đạo lấy trời thánh ra mà làm mê hoặc ḷng dân. Bởi vậy, ngài mới nghiêm cấm và trừng trị những người theo đạo Gia-tô » [1]. Đối với người Công Giáo, th́ trong lịch sử bắt đạo ở Việt Nam, cuộc bắt đạo dưới thời vua Minh Mệnh là nổi bật về thái độ thù ghét đạo Công Giáo hơn cả và là cuộc bắt đạo tàn bạo và rất khoa học. « Vua Minh Mệnh độc ác đến nỗi các thừa sai phải gọi ông là Néron Việt Nam hay có trái tim Néron » [2]. Ít giao tiếp với các thừa sai, vua Minh Mệnh đi t́m một lập trường của ḿnh trong các sách cổ Trung Hoa và đưa lư thuyết Nho Giáo lên địa vị độc tôn, v́ Nho Giáo củng cố chế độ quân chủ chuyên chế. Chính v́ mộng ước muốn biến ḿnh thành chúa tể mà vua Minh Mệnh đă nổi giận trước thái độ suy tôn một Thiên Chúa của người Công Giáo và coi Hoàng Đế chỉ ở bậc thứ nh́. Vua Minh Mệnh coi đạo Công Giáo do ngoại nhân đem vào là một xỉ nhục cho quốc gia, một tai họa cho dân chúng. Với vua Minh Mệnh, trong nước không thể có hai vua cũng như không thể có hai tôn giáo, đă có Nho Giáo rồi th́ không thể có đạo Thiên Chúa thờ Chúa trời đất. Chính sách cấm đạo Thiên Chúa của vua Minh Mệnh có suy tính, có đường hướng, có phương pháp, có dậy bảo, có sửa trị, có đề nghị, có quyết định, có trừng trị, có phối kiểm, có cải tiến. Nhưng mục tiêu không hề thay đổi : Tiêu diệt đạo Công Giáo.

Nhịp độ bắt bớ người Công Giáo tùy thuộc vào hoàn cảnh chính trị trong nước, và có thể được chia thành hai giai đoạn. Giai đoạn thứ nhất khi chưa nắm vững ngai vàng v́ c̣n nhiều cựu thần và giặc giă (1820-1833), vua Minh Mệnh c̣n dè dặt trong cuộc bách hại đạo Công Giáo, nhưng đă t́m được một căn bản dựa vào hai kiến nghị của các quan Bộ Lễ năm 1826 và bộ H́nh năm 1830. Giai đoạn thứ hai sau khi đă dẹp xong giặc giă và củng cố được lớp quan lại trung thành và mù quáng với chế độ quân chủ, vua Minh Mệnh thẳng tay thi hành chương tŕnh tiêu diệt đạo Công Giáo, khi mạnh, lúc nhẹ : mạnh với chỉ dụ 06.01.1933, nhẹ với 10 điều huấn dụ ; mạnh với sắc lệnh 25.01.1836, và dữ tợn với các lệnh trong hai năm 1837-1838 và 1839.

1. Kiến nghị tháng 8-1826 của quan Lễ Bộ xin cấm đạo để tái lập tập tục cũ : "Hết ḷng kính sợ, chúng thần khấu đầu dâng kiến nghị này. Dám xin Hoàng Thượng để tâm đến việc tái lập chính đạo để dân chúng lớn bé được nhờ, bởi v́ tà đạo lợi dụng và lừa dối dân chúng, làm sai lạc chân đạo tự nhiên. Thật vậy sách có viết: phải trấn áp tà đạo vừa sai trái vừa nghịch lại với trật tự. Nhân dân phải noi theo điều ngay lẽ phải phù hợp với đạo tự nhiên. Nhưng trên hết phải cấm tuyệt đối đạo nào ngược lại với đạo thờ ông bà và phải củng cố nhân tâm, vạch ra sai lầm của tà đạo đang khuyến dụ và lừa dối dân chúng. Đạo Đường, đạo Mạc và đạo Lăo Quân trước hết chỉ dậy yêu và săn sóc chính ḿnh, thứ đến dậy yêu mến tất cả mọi người và sau cùng coi việc khinh chê sự đời là một nhân đức thanh cao. Tuy nhiên các đạo này không dựa trên luật tự nhiên nhưng cũng không trái nghịch luật tự nhiên và không hư hỏng, cũng không làm tổn hại đến phong tục và tập quán như đạo Gia Tô. Đạo GiaTô là đạo giả dối và nghịch lại với đạo thật v́ đạo khuyến dụ dân chúng, lừa dối và lạm dụng ḷng đơn thành của người dân, dùng những h́nh phạt hỏa ngục để làm kinh sợ người yếu đuối, dùng niềm vui nước trời để thu hút người khác. Đạo c̣n xử dụng lịch riêng, toà án riêng xét xử các vụ rắc rối. Những người theo đạo này hội họp nhau cúng tế và thờ lạy, hàng ngàn người nối tiếp nhau vào tôn thờ như là tôn thờ chủ tể của quốc gia vậy. Họ công bố con đường họ theo là thánh và tôn vinh những người bước theo đường ấy. Từ khi đạo này xâm nhập vào đất nước, trong khắp các tỉnh có hàng ngàn người tin theo. Những người đă tin theo th́ cuồng nhiệt như là mất trí, chạy đi đó đi đây như là người điên.

Các tín đồ của đạo này không tôn kính các thần minh, cũng không cúng tế tổ tiên. Họ giảng đạo, học hỏi và hội họp như là một thói quen. Càng ngày tín đồ đạo này càng đông, họ xây thêm nhiều nhà thờ mới, những cái gai chướng này lan tràn khắp mọi nơi, không có xó xỉnh nào mà không bị tiêm nhiễm. Chính v́ lẽ đó chúng thần ngước trông lên hoàng thượng khẩn xin ngài chữa trị các tệ nạn này. Lời của ngài như ngọn cờ triệu tập hằng hà sa số nhân dân về một mối, từ đó các phong tục và luật lệ quốc gia sẽ thống nhất, các lời nói và hành động sẽ ḥa hợp với nhau, tất cả những cái hay cái phải sẽ được tuân theo, và thế hệ hiện tại cũng như mai sau tuân giữ các lề luật. Như thế những con đường sai trái được uốn nắn, sự dữ được thay thế bằng điều lành. Tất cả sẽ được thu họp về một mối đó là đạo của vua, của thuần phong mỹ tục và khắp mọi nơi đều khuôn ḿnh theo. Nhưng đạo Gia Tô là một cản trở cho tất cả những canh tân hoàn thiện, mặc dù đă cấm nhưng không tiêu diệt được. Đạo Khổng đă có từ lâu đời thế mà có nhiều người đang tâm bỏ để theo đạo Gia Tô là đạo cấm dân chúng giữ đạo Khổng.

Chúng thần cũng đă nghiên cứu luật lệ cấm đoán của Trung Hoa viết như sau: Tất cả những người Âu Châu ở trong nước đứng đầu giáo phái lừa dối dân chúng th́ phạm tội đại nghịch đáng xử giảo. C̣n những người không có chức vị hay chức vị thấp th́ phải giam tù để xét sau. Những người để ḿnh bị lừa dối và tuyên xưng đạo này th́ phải đầy đi làm nô dịch giữa dân mọi rợ. Những người rao giảng khuyến dụ dân theo đường hư hỏng, những người đàn bà bất trị không biết xấu hổ cũng như những người móc mắt người ốm nếu bị bắt sẽ phải phạt theo trọng tội. Trên hết, các quan văn cũng như vơ nếu không trông chừng các quan cấp dưới sẽ bị đưa ra ṭa xét xử.

Tất cả những nghiêm cấm trên đây rất đúng và rất đáng khen để ngăn chặn thứ tà đạo. Đưa nhân dân về phía thuần phong là một điều phải lẽ v́ thế khi nghiên cứu sự việc, chúng thần xin hoàng thượng ban lệnh cấm đạo tại khắp các làng, tỉnh, và huyện trong nước để mọi người biết rằng các đạo trưởng và Kitô hữu Âu Châu đang ở bất kỳ nơi nào đều phải trở về nước của họ. Thời hạn là ba tháng, khi đáo hạn họ không được phép ở lại nữa. C̣n về các nhà thờ phải triệt hạ, phải đốt các sách đạo, từ rầy về sau cấm dân chúng không được học hỏi tà đạo này nữa. Sau ba tháng, nếu phát giác được người Âu Châu nào c̣n trốn tránh trong nước th́: người có công tố giác sẽ được hưởng tất cả tài sản của người chứa chấp đạo trưởng Âu Châu trong nhà. Ngoài ra người chứa chấp cũng như lư trưởng sẽ bị khép vào tội đại nghịch. Nếu người Âu Châu vẫn c̣n lén lút giữa dân chúng và khuyến dụ họ theo tà đạo th́ sẽ áp dụng luật của người Trung Hoa. Hơn nữa, nếu các quan có lỗi v́ biếng nhác sẽ bị đưa ra ṭa xét xử như các tội phạm để sự việc được phân minh và mọi việc được tiến hành đồng đều. V́ nếu áp dụng luật nghiêm khắc th́ có hy vọng đưa được dân chúng về đàng lành và chân đạo được tồn tại. Phần chúng tôi là những người kém cỏi đă xét như thế không biết có đúng hay sai, dám xin hoàng thượng cứu xét"[3].

Các quan Bộ Lễ đă chỉ nêu ra được 4 lư do để xin vua Minh Mệnh cấm đạo Gia Tô. Không một ư do nào đă đưa ra được cái xấu nội tại của đạo Gia Tô : 1- Đạo GiaTô là đạo giả dối và nghịch lại với đạo thật là Đạo Khổng đă có từ lâu đời thế mà có nhiều người đang tâm bỏ để theo đạo Gia Tô là đạo cấm dân chúng giữ đạo Khổng. 2- Dùng những h́nh phạt hỏa ngục để làm kinh sợ người yếu đuối, dùng niềm vui nước trời để thu hút người khác ; 3- Càng ngày tín đồ đạo này càng đông, họ xây thêm nhiều nhà thờ mới, những cái gai chướng này lan tràn khắp mọi nơi, không có xó xỉnh nào mà không bị tiêm nhiễm. 4- Chính v́ lẽ đó chúng thần ngước trông lên hoàng thượng khẩn xin ngài chữa trị các tệ nạn này.

2. Kiến nghị của các quan Bộ H́nh năm 1830 xin vua bắt đạo và triệt phá các nhà thờ. Vào tuần trăng thứ 9 năm 1830, các quan Bộ H́nh do H́nh Bộ Thượng Thư đứng đầu dâng kiến nghị xin vua Minh Mệnh bắt đạo và triệt phá các nhà thờ: "Trong các đạo ở nước này có đạo Gia Tô là tệ hại nhất. Đạo Phật và đạo Lăo Quan tuy không hay và có nhiều dị đoan nhưng vẫn c̣n tốt hơn đạo Gia Tô. Ngày trước Hoàng Đế Trung Hoa và các Tiên Vương đă nghiêm ngặt cấm đoán đạo vô luân này, nhưng v́ các quan biếng trễ không thi hành lệnh chu đáo và không làm tṛn nghĩa vụ khiến đạo này tiếp tục làm hư hỏng và tăng số trong nước. Đây chính là dịp dành cho Hoàng Thượng tối cao, đầy quyền uy và sáng suốt để tiêu diệt hoàn toàn tà đạo này, một thứ đạo chỉ có những người cố chấp và những đàn bà ngu dại nghe theo. Các đạo trưởng phân chia đất nước thành nhiều xứ để cai trị theo ư muốn. Các tín đồ có ḷng kính trọng đạo trưởng đến độ vâng lời tối mặt và thông báo tin tức trong nháy mắt từ Bắc xuống Nam. Kính xin hoàng thượng ra chỉ dụ cấm đạo lư sai lầm này. Quốc gia không thể dung thứ được những người mọi rợ đến đây rao giảng đạo. Phải trừng phạt những người nào cho họ trú ngụ. Cũng phải cấm các sách viết bằng chữ mọi rợ. Phải ra lệnh nộp các sách này cho các quan hủy đị Đồng thời cấm việc đọc kinh dù là âm thầm tại nhà. Ngoài ra phải bắt các thầy giảng và trưởng gia đ́nh đạp ảnh. Có làm như vậy họ mới được tha thứ cho lần thứ nhất. Chúng thần là những người hèn mọn thấp trí, dám dâng thư nàỵ Kính mong hoàng thượng chỉ giáo, muôn đời sẽ nhớ ơn và các thế hệ tương lai sẽ xưng tụng danh của đức vua"[4].

Lư do chính yếu mà các quan Bộ H́nh đă nêu ra là v́ « Các tín đồ có ḷng kính trọng đạo trưởng đến độ vâng lời tối mặt », ư muốn nói « c̣n Vua th́ họ không vâng phục như vậy ». Đó là tội phạm thượng, khi quân. Lư do này cũng không đưa ra được cái xấu nội tại của đạo mới.

Theo thơ của Đức Cha Taberd th́ Vua Minh Mệnh không trả lời ǵ về bản tâu tŕnh trên, nhưng các quan ghét đạo đă làm giả chữ "Y nghị" của vua vào bản tâu và đem đến Dinh Cát. Mọi người tin là có lệnh cấm nên thông báo cho nhau, cả Nam lẫn Bắc. Nhà thờ và nhà trường Hồ Phương ở Dinh Cát được giáo dân tháo gỡ. Tỉnh Quảng Nam cũng vậy, các giáo dân gỡ nhà thờ. Tại B́nh thuận, một quan huyện bắt giáo dân rỡ nhà thờ nhưng họ không chịu, quan huyện liền cho làng bên lương đến phá. Một người trèo lên bàn thờ đứng giang tay như h́nh thánh giá và diễu cợt liền bị một cái xà đổ xuống làm ngă bất tỉnh. Trong tháng 11 năm đó người ta nói Huế chỉ có lửa và máu. Một tên lính ở Sài G̣n nghe lệnh phá nhà thờ liền đến phá nhà thờ Chợ Quán, nhưng quan lớn đă ra lệnh đánh hắn 80 đ̣n.

3. Chỉ dụ cấm đạo 6-1-1833, v́ Gia Tô làm mê hoặc thường dân bằng lời rao giảng có thiên đàng hạnh phúc và hỏa ngục khổ sở, không trọng kính đức Phật cũng không thờ kính tổ tiên. Đó là một trọng tội phạm đến chính đạo (Khổng giáo) . Sau thời gian lâu dài chuẩn bị, và các cuộc canh tân guồng máy chính quyền chuyên chế 1831 và 1832 hoàn tất, vua Minh Mệnh đă công bố một chỉ dụ cấm đạo: "Ta, Hoàng Đế Minh Mệnh, truyền lệnh như sau. Từ nhiều năm nay những người Tây Phương đến đây truyền bá đạo Gia Tô làm mê hoặc thường dân bằng lời rao giảng có thiên đàng hạnh phúc và hỏa ngục khổ sở. Chúng không trọng kính đức Phật cũng không thờ kính tổ tiên. Đó là một trọng tội phạm đến chính đạo (Khổng Giáo). Hơn nữa, chúng xây cất những nhà thờ, nhà hội to lớn tiếp đón đông đảo dân chúng để dụ dỗ đàn bà và thiếu nữ. Ngoài ra chúng c̣n móc mắt những người ốm. Không c̣n ǵ trái nghịch hơn với lư trí và tập tục. Năm ngoái Trẫm đă trừng phạt hai làng theo đạo này: Dương Sơn và Mông Phụ với ư định làm cho bá tánh biết rơ ư Trẫm muốn họ xa tránh tội ác này mà trở về đường ngay nẻo chính. Và đây là điều Trẫm nghĩ. Mặc dù dân chúng ngu dốt theo đạo này đă đông số, nhưng vẫn c̣n đủ lương tri biết là hợp hay không và c̣n dễ dàng dậy dỗ trở về đàng lành. V́ vậy trước hết phải dùng lời khuyên và dậy dỗ đối với họ, nếu họ bất trị th́ mới dùng các khổ h́nh.

Vậy ta truyền cho tất cả những người theo đạo này, từ quan cho chí đến dân đen phải thực tâm từ bỏ nếu họ nh́n biết quyền uy của ta. Trẫm muốn rằng tất cả các quan hăy tỉ mỉ xem xét có c̣n người Kitô nào sống trong địa hạt của ḿnh và bắt họ tuân phục mệnh lệnh, bắt họ đạp trên ảnh tượng ngay trước mặt ḿnh. Nếu họ làm theo th́ sẽ được ân xá. Đối với các nhà thờ và nhà đạo trưởng các quan phải tịch thu làm kho chung. Từ đây về sau nếu có người nào bị nhận diện hay tố cáo là thực hành những thói tục đáng ghét này sẽ bị trừng trị với h́nh phạt nghiêm ngặt nhất ngơ hầu có thể tiêu diệt thứ đạo này tận gốc rễ. Đó là mệnh lệnh của Trẫm, mọi người phải hết ḷng tuân giữ. Ngày 12 tháng 11 Âm Lịch, Minh Mệnh nguyên niên thứ 13."[5]

Trong chỉ dụ này, vua Minh Mạng lấy lại hai lư do các quan đă nêu ra là 1- Đạo Gia Tô không trọng kính Đức Phật, phạm đến chính Đạo Khổng ; 2- Chúng xây cất nhiều nhà thờ ; 3- đạo Gia Tô làm mê hoặc thường dân bằng lời rao giảng có thiên đàng hạnh phúc và hỏa ngục khổ sở. Và vua đua ra hai vu khống : 1- Không thờ kính tổ tiên (thờ kính cách khác, chứ không phải không thờ kính) ; 2- Chúng c̣n móc mắt những người ốm (không hề có chuyện này).

3. Mười điều huấn dụ ngày 15/07/1834 để tiêu diệt niềm tin tưởng Kitô ngay tự trong thâm tâm. Trước t́nh trạng thiên tai và giặc giă, vua Minh Mệnh có thú tội trước nhân dân và thiết lập năm khắc khổ. Tuy nhiên vua Minh Mệnh vẫn c̣n quyết tâm bắt đạo Công Giáo. Ngoài sắc lệnh bắt thừa sai và cấm dân chúng thực hành đạo Công Giáo, vua Minh Mệnh muốn thay thế một thứ đạo quốc gia, mô phỏng tổ chức của đạo Công Giáo để lập ra 10 điều huấn dụ, giống như 10 điều răn Công Giáo và 4 ngày lễ để suy tôn các điều răn nói trên. Nội dung 10 điều huấn dụ như sau :

Trong lời nói đầu nhà vua nhắc nhở người Annam tâm nguyện của ḿnh muốn theo bước tiền nhân, và với ḷng quan tâm phụ tử đặt ra 10 điều huấn giáo. Nội dung lời quảng diễn đại ư như sau:

1/ Đôn nhân luân: Trọng tam cương ngũ thường. Hỡi con người, bản tính của nhân sinh là phải biết có luật vua tôi, có liên hệ máu mủ cha con, có phân biệt vợ chồng, có đẳng cấp huynh thứ, có tin tưởng giữa bằng hữu. Đó là cuộc sống con người và tuân giữ các điều ấy là đạo làm người.

2/ Chính tâm thuật: Làm việc ǵ cũng cốt phải giữ bụng dạ cho chính đính trong sạch. Thật vậy, cái tâm là chính con người, nếu nó ngay thẳng th́ vạn sự lành phát xuất như từ nguồn suối, nếu không nó là ḷ của trăm sự dữ đổ trên đầu. Đấng đại thiên đă in sâu trong tâm hồn mọi người đạo tự nhiên: nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Đời sống con người ở tại giữ các nguyên tắc cao cả này. Trẫm ước mong rằng mọi thần dân hăy có tâm hồn tốt, mặc dù hoàn cảnh sống khác nhau, nhưng tất cả hợp cùng nhau t́m kiếm sự thiện. Người giầu đừng có kiêu căng ngạo nghễ, người nghèo đừng gian tham trộm cướp, ước ao giầu sang vượt quá cấp bậc, để ư nghĩ xấu tiêu hao t́m kiếm.

3/ Vụ bản nghiệp: Giữ bổn phận, chăm nghề nghiệp của ḿnh. Phải bằng ḷng với cuộc sống của ḿnh, đừng than thân trách phận trời đă sinh ra ta. Hăy làm trọn bổn phận với niềm vui, hăy làm việc hăng hái và bằng ḷng. Tất cả, người nông dân, thủ công, thương gia, binh sĩ hăy bằng ḷng măn nguyện.

4/ Thượng tiết kiệm: Chuộng đường tiết kiệm. Hăy xử dụng của trời cách tiết độ, đừng như người hoang phí tiêu thụ tất cả những cái có, rồi phải đói trong suốt năm. Ham mê các thú chơi làm nẩy sinh nghèo đói, trộm cắp và loạn tặc.

5/ Hậu phong tục: Giữ phong tục cho thuần thục.

6/ Huấn tử đệ: Phải dậy bảo con em. Giáo dục gia đ́nh là nền tảng xă tắc.

7/ Sùng chính học: Tránh học thuyết xấu và học hỏi cái hay. Minh Mệnh khuyên đừng để qua ngày nào mà không đọc hay học hỏi cũng như phải coi chừng học thuyết sai lầm. Tất cả lư thuyết sai lầm của đạo Gia Tô đều đi ngược với lư trí và nguy hại cho thuần phong mỹ tục. Những người theo phái này, đàn ông đàn bà sống chung với nhau như những người man rợ (muông thú), nhiều người đă phải đóng vào việc thờ phượng, gieo rắc sự bất ḥa khắp nơi, điên rồ tôn kính người phải chết, hủy hoại lời dậy phải lẽ và có hại cho nhân loại. Vậy không thể tin vào đạo như thế. Những người đi lang thang khắp nước truyền bá hăy từ bỏ sớm hết sức. Trái lại mọi người hăy giữ cẩn thận tập tục tiền nhân: các lễ phép thông thường trong việc cưới xin cũng như tang chế trong việc thờ cúng ông bà cũng như thần làng.

8/ Giới dâm thắc: Đừng giữ những điều gian tà dâm dục. Người có công giữ nhân đức tiết hạnh sẽ được thưởng, trái lại ai lỗi phạm sẽ bị trừng phạt. "Có thể trẫm lập nhà riêng cho họ, có thể trẫm ban bằng khen thưởng để làm gương cho những người khác".

9/ Thận pháp thủ: Cẩn thận giữ luật pháp. Đặc biệt là việc nộp thuế.

10/ Quảng thiện hạnh: Rộng răi làm việc lành.

Kèm theo bản văn 10 điều huấn dụ, vua Minh Mệnh c̣n có một chỉ dụ về việc phải đón tiếp và giảng huấn hằng năm. Nghi thức đón tiếp bảng 10 điều huấn dụ gồm: phải tổ chức cuộc rước, phải tôn kính kiệu trên vai, phải đặt trong một khám, thỉnh thoảng phải tung hô và lạy phục.

Đức Cha Havard thuật lại là nhiều nơi người ta đă bỏ ngay việc giảng giải các điều huấn dụ theo lệnh mỗi năm 4 lần. Nơi khác lương dân nói: "Chúng tôi có nhiều việc khác phải làm hơn là đến nghe, như phải nộp thuế, cung phụng cho đức vua". Thừa Sai Retord cho biết người giáo dân chẳng quan tâm ǵ đến, c̣n làng bên lương th́ như nằm im trên đám bụi. Chỉ có làng nửa lương nửa giáo gây ra vài rắc rối. Tại Kẻ Voi, người lương bắt người Công Giáo đi rước bản huấn dụ ở quan huyện với chiếc kiệu họ vẫn dùng để rước tượng Đức Mẹ. Tại Bằng Sơ họ đặt bản huấn dụ vào chén lễ mà họ đă lấy cắp, có thắp nên và đốt hương chung quanh. Họ đánh trắc và bắt người Công Giáo phải cúi lạy. Nơi khác họ bắt người Công Giáo nghe cắt nghĩa luật với họ hai lần mỗi tháng [6].

4. Nội dung sắc lệnh cấm đạo 25-1-1836 là bế quan tỏa cảng và triệt hạ đạo Công Giáo. Sau biến cố dẹp xong loạn Lê Văn Khôi vào năm 1835, và bắt mang về Kinh được những lănh tụ của dư đảng và cố Marchand DU, th́ Vua Minh Mệnh muốn lợi dụng việc bắt được cố Marchand DU trong thành của Lê Văn Khôi để triệt hạ đạo Công Giáo. Vua liền truyền cho các quan làm kiến nghị trước. Ngày 6-1 âm lịch (25-1-1836) các quan trong hội đồng nội các tŕnh lên vua Minh Mệnh kiến nghị mới về việc bế quan tỏa cảng và triệt hạ đạo Công Giáo. Mở đầu, các quan lớn đưa ra những lời vu cáo dựa trên sự kiện Cha Marchand bị bắt trong thành Gia Định và gán cho vị thừa sai tử đạo này đă thú nhận các điều vu cáo. Kiến nghị viết tiếp : "Các thừa sai dùng bánh nhiệm mầu để mê hoặc dân chúng và làm cho họ cố chấp giữ đạo. Các thừa sai c̣n lấy mắt người chết pha lẫn vào hương để làm thuốc chữa bệnh. Trong khi cử hành hôn phối, đạo trưởng bắt làm những điều tồi bại. Thừa sai Marchand đă thú nhận tất cả những đồi bại này v́ thế cần phải đặt ra những biện pháp mới chống lại các đạo trưởng Tây Phương. Rơ ràng năm 1826 hoàng thượng đă công bố chỉ dụ rất khôn ngoan để ngăn cấm các đạo trưởng xâm nhập quốc gia, nhưng mặc dầu vậy, Marchand đă lén vào được trong nước và ẩn trốn nhiều năm. Có lẽ nhiều thừa sai khác nữa cũng c̣n ẩn trốn trong nước. V́ thế ngước trông hoàng thượng công bố những biện pháp sau đây : Cấm các tầu buôn mọi rợ không được đến các cửa biển ngoại trừ cửa Hàn. Quan coi cửa biển này phải nghiêm mật trông chừng tất cả mọi người nước ngoài đến đây buôn bán. Phải có phép quan trước mới được xuống đất để buôn bán và suốt trong thời gian này phải có người theo dơi, không được tách rời dù trong bất cứ nhà đặc biệt nàọ Khi họ đă buôn bán xong phải kiểm điểm số người trước khi dẫn lên tầụ Nếu có người nào t́m cách trốn ở lại sẽ bị bắt ngay và phải xử tử. C̣n các tầu buôn người Trung Hoa có thể đến tất cả các cảng khác, nhưng vừa tới sẽ bị khám xét ngay và nếu trên tầu có đạo trưởng Âu Tây sẽ bị bắt và xử tử. Các đạo trưởng Âu Tây bắt được trong đất liền cũng phải xử tử. Người oa trữ cũng bị một h́nh phạt như thế. Các quan cũng sẽ bị trừng phạt xử tử nếu đạo trưởng bị bắt trong địa hạt của họ v́ đă không chịu lùng soát cho kỹ để bắt" [7]. Dựa vào kiến nghị này, Vua Minh Mạng đă ra một lệnh cấm đạo và được công bố tại Bắc Việt ngày 02.02.1836. Theo lệnh này Thầy giảng Phanxicô Xaviê Cần, bị bắt ngày 20.04.1836 và bị xử giảo tại Hà Nội ngày 20.11.1836. Rồi Cha Cornay Tân đă bị bắt ngày 20.06.1837 và bị xử lăng tŕ ngày 20.09.1837 ở Sơn Tây.

5. Lệnh Tàn Sát Người Công Giáo vào hai năm 1837-1838 và 1839.Việc bắt và xử cha Cha Cornay ở Sơn Tây năm 1837 đă làm cho vua Minh Mệnh đổ dồn tâm trí vào việc bắt đạo tại Bắc Việt. Cha Gispert nói rằng vua gửi 5 lệnh tất cả : một lệnh chung cho các quan đầu tỉnh và 4 lệnh cho mấy tỉnh đặc biệt. Tháng 11 năm 1837, tổng đốc Trịnh Quang Khanh, là một người ghét đạo, trông coi Nam định từ cuối năm 1836, bị gọi về kinh chịu khiển trách v́ không bắt đạo cho tận t́nh. Năm 1838, mở đầu cuộc bắt đạo như vũ băo trên khắp các tỉnh Bắc Việt, và từ ngày 7-6 có người tố cáo Thừa Sai Candahl đang lén lút mở trường ở Dương Sơn, cuộc bắt đạo đẫm máu tại Huế bắt đầu. Thừa Sai Delamotte đang trốn tránh tại Nhu Lư đă viết về năm 1838 như sau: "Năm 1838 là một năm khốn nạn và bắt bớ tại Bắc Việt và Trung Việt. Lưỡi gươm bắt đạo đă mặc sức chém giết, nhưng nước trời lại thêm đông số các đấng tử đạo..."

Trong một chỉ dụ gửi cho các quan đầu tỉnh năm 1838, vua Minh Mệnh hạ lệnh : "Hăy bắt bớ đánh đập không thương tiếc. Hăy tra tấn. Hăy ra lệnh xử tử tất cả những người từ chối đạp ảnh thánh giá. Hăy biết rằng từ chối đạp ảnh là trở thành người phản nghịch. Không cần xét xử, hăy lấy gươm, búa, giáo, tất cả những ǵ có trong tay mà tiêu diệt những kẻ mù quáng và cố chấp, đừng để một người nào thoát chạy "[8]. Nguyên năm 1838, đă có 23 thánh tử đạo đă bị giết hại, không kể các vụ bắt bớ khác.

Năm 1839 các vụ bắt bớ ít ồ ạt và dữ tợn hơn. Vua Minh Mạng đă ra 2 sắc dụ. Sắc dụ 29/07/1839 mạt sát đạo Công Giáo qua 6 phần : 1- Buộc tội Công Giáo là không tuân giữ luật nước, đầy dẫy giả dối, giảng dậy những điều phi lư như thiên đàng, thánh giá, nước thánh, các đạo trưởng móc mắt người chết, dụ dỗ đàn bà con gái ; 2- những việc đă làm để tận diệt đạo này như các h́nh phạt sắc dụ ; 3- liệt kê các h́nh phạt dành cho binh lính ; 4- liệt kê những lư lẽ các quan phải làm cho lính bỏ đạo Gia Tô mà theo đạo nhà nước ; 5- giải thích bổn phận hiếu đễ với cha mẹ để được giầu có và danh giá, người không chịu bỏ đạo sẽ phải trừng phạt và làm điếm nhục cha mẹ ; 6- truyền cho tất cả các quan trong nước phải tận tâm giảng dậy các chỉ thị của vua [9].

Sắc dụ 03/10/1839 truyền dựng miếu tại mỗi làng và giảng dạy 10 điều huấn dụ. Sắc dụ viết: "Tất cả các quan đầu tỉnh phải chỉ thị cho các quan cấp dưới sai các cai tổng, lư trưởng những làng có người Công Giáo để giảng dậy và xóa bỏ những sai lầm… Nếu sau khi đă công bố lệnh các quan không tận t́nh ép buộc được các cai tổng và lư trưởng để thi hành lệnh, và nếu những cai tổng, lư trưởng không nhiệt tâm giáo hóa dân chúng, th́ hết thời hạn định, nếu c̣n các người Công Giáo phản nghịch trong nước, không có dấu hiệu phục ṭng bên ngoài nghĩa là ban ngày là lương, nhưng ban đêm lại thực hành đạo và truyền đạo, th́ khi ấy phải trừng phạt không thương tiếc tất cả những người Công Giáo bất trị và những viên chức chểnh mảng" [10] Sắc dụ này đă là cơ hội cho bao nhiêu quan bắt ép dân Công Giáo phải góp tiền dựng chùa, trả tiền cho thầy đồ dậy các điều cúng giỗ tại các làng. Chỉ với tiền bạc đút lót, quan mới làm ngơ không bắt dựng chùa, c̣n thầy đồ vừa được quan trả tiền vừa được dân Công Giáo đút tiền để đừng dậy dỗ những điều sai lầm.

 

LỜI KẾT

Như vậy, xem qua chi tiết cấm đạo thời vua Minh Mệnh, điều rơ ràng mà ai cũng nhận ra là cuộc bắt đạo của vua Minh Mệnh nổi bật về thái độ thù ghét và là cuộc giết đạo tàn bạo và có phương pháp hơn cả. Khởi đầu với hai kiến nghị : Kiến nghị tháng 06-1826 của quan Lễ Bộ xin cấm đạo để tái lập tục cũ. Kiến nghị của các quan Bộ H́nh năm 1830 xin vua bắt đạo và triệt phá các nhà thờ. Tiếp theo là các chỉ dụ, huấn dụ : Chỉ dụ cấm đạo 06.01.1833 v́ Gia Tô mê hoặc thường dân, không trọng kính Đức Phật, không thờ kính tổ tiên. Đó là một trọng tội phạm đến chính đạo Khổng Giáo. Mười điều huấn dụ ngày 15.07.1834 để tiêu diệt niềm tin tưởng Kitô ngay tự trong thâm tâm. Và cuối cùng là các lệnh : Lệnh cấm đạo ngày 25.01.1836 bế quan tỏa cảng và triệt hạ đạo Công Giáo. Các lệnh tàn sát người công giáo vào hai năm 1837-1838 và tiếp theo với hai sắc lệnh ngày 29/07/1839 và ngày 03/10/1839. Tất cả các kiến nghị và sắc chỉ, ệnh cấm này, không cái nào nêu ra được một cái xấu nội tại của đạo Gia Tô. Theo chính sách cấm đạo này của vua Minh Mệnh, đă xẩy ra cuộc xưng đạo và bách đạo của 58 thánh tử đạo : 3 vị năm 1833 ; 2 vị năm 1834 ; 2 vị năm 1836 ; 23 vị năm 1938 ; 13 vị năm 1839 ; Và 15 vị năm 1840.

Theo sử gia Trần Trọng Kim, trách nhiệm của vua Minh Mệnh trước lịch sử rất to. Vua Minh Mệnh tôn sùng Nho Học, « nghiêm khắc quá, cứ một mực theo cổ, chứ không tùy thời mà biến hóa phong tục, lại không biết khoan dung cho sự sùng tín, đem giết hại những người theo đạo, lại tuyệt giao với ngoại quốc làm thành ra nước Nam ta ở lẻ loi một ḿnh. Đă hay rằng những điều lầm lỗi ấy là trách nhiệm chung cả triều đ́nh và cả bọn sĩ phu nước ta lúc bấy giờ, chứ không riêng chi một ḿnh ngài, nhưng ngài là ông vua chuyên chế một nước, việc trong nước hay dở thế nào, ngài cũng có một phần trách nhiệm rất to » [11].

Trở về Lộ Đức, « Mừng 25 năm tuyên phong các thánh Tử Đạo Việt Nam 1988-2013 », ḷng người tín hữu hôm nay không khỏi bồi hồi cảm kích, khi đọc lịch sử tử đạo của thánh linh mục Phêrô Lê Tùy, vị thánh tử đạo mở đầu trang sử đẫm máu cấm đạo của vua Minh Mệnh, bị xử trảm ngày 11/10/1833 và lịch sử tử đạo của thánh Y sĩ Simon Phan Đắc Ḥa, vị thánh tử đạo cuối cùng dưới thời cấm đạo của vua Minh Mệnh, bị xử trảm ngày 21/12/1840.

Thánh Lê Tùy là một linh mục già, chân thật, hiền lành, nhân đức, được mọi người quí mến. C̣n thánh Simon Ḥa, th́ cả cuộc đời ngài nêu cao đức tin có sức làm cho con người trở thành một công dân lương thiện, một người cha đức độ, một tông đồ nhiệt thành và một tín hữu trung kiên, anh dũng sống và xưng đạo thánh Chúa Kytô.

Trở về Lộ Đức, « Mừng 25 năm tuyên phong các thánh Tử Đạo Vi ệt Nam 1988-2013 », ḷng người tín hữu hôm nay không khỏi bồi hồi cảm kích, khi nghe lại những di ngôn của các ngài, qua miệng thánh Simon Ḥa :

Từ khi bị bắt, Thầy Ḥa bầy cách cho mọi người phải khai thế nào cho hợp. Người con gái cả, sau làm bà ḍng, đă đến thăm, Thầy Ḥa nói: "Hăy về nhà với mẹ, chị em giúp đỡ lẫn nhau, c̣n số phận của cha không thể tránh khỏi cái chết".

Trong hai tháng bị giam ở Quảng Trị các con cái khác đều đến thăm, Thầy Ḥa khuyên: "Cha rất vui mừng tuân theo thánh ư Chúa, các con đừng buồn. Mọi đứa phải vâng lời mẹ con, săn sóc cửa nhà tử tế v́ cha không thể lo lắng ǵ hơn được nữa".

Về nhà tù ở trấn phủ tại Huế, Thầy Ḥa vẫn vui vẻ dọn ḿnh lănh triều thiên tử đạo. Có người học tṛ đến thăm, thầy khuyên: "Con đến thăm lần này đủ rồi, đừng đến nữa kẻo lính bắt, các con không chịu được các h́nh khổ. Sáng chiều con hăy đọc kinh và xin Chúa cho thầy được chịu chém v́ đạo thánh Chúa. Khi đầu thầy rơi xuống rồi th́ tṛ hăy năng đến thăm viếng an ủi bà và các con cái thầy. Các tṛ, thầy cũng coi như con và sẽ theo để phù giúp trên đường đời gian nan".

Thầy luôn luôn khuyên bảo các người cùng bị giam mạnh sức xưng đạo và vui ḷng chịu khổ v́ Chúa. Các quan cũng đến dụ dỗ thầy chối đạo để được về với vợ con, thầy nói: "Dầu tôi phải mất vợ mất con mất hết của cải và cả sự sống nữa, tôi cũng không bao giờ bỏ Chúa tôi thờ".

Với vợ hiền, thầy trối trăn: "Hăy can đảm đừng buồn sầu v́ số phận tôi phải chịu. Cái chết của tôi làm vinh danh Chúa ».

Người lương cũng đến dụ ngài bỏ đạo, nhưng ngài khuyên lại họ: "Đạo tôi dậy chẳng những là phải giữ trong ḷng, mà c̣n phải giữ bề ngoài và xưng ra trước mặt vua quan. Đạo cũng cấm lừa dối cho nên tôi có chết cũng không bao giờ nói dối hay bỏ đạo theo lệnh vua được" [12].

 

Paris, ngày 26 tháng 07 năm 2013
 Trần Văn Cảnh

 

 

 

Ghi Chú

1. Trần Trọng Kim : Việt nam sử lược, q. II ; Fort Smith : Sống Mới ; 1978, tr. 185.

2. Vũ Thành, Dỏng máu anh hùng, tập 2, tr. 10

3. Ibid., tr. tr. 20-23.

4. Ibid, tr. 32-33.

5. Ibid. ; tr. 34-35.

6. Ibid. tr. 64-67.

7. Ibid. , tr. 86-87

8. Ibid., tr. 115-116

9. Ibid. ; tr. 289.

10. Ibid. tr. 290-291

11. Trần Trọng Kim, Sđd, tr. 228-229.

12. Vũ Thành, Sđd, tr. 484-492

 

 

Mời đọc tiếp

1 2 3 4 5 6

Xem các bài viết khác trong Trần Văn Cảnh , Khoá 6 GHHV Đà Lạt Việt Nam.

Đầu Trang  |  T́m Kiếm  |  Designed by KhangNguyen