DẪN NHẬP VÀO VĂN HOÁ GIA Đ̀NH VIỆT NAM
Bài 3 :
Tính chất biến chuyển và hữu cơ của văn hoá gia đ́nh việt nam
Trong định nghĩa mà ta vừa nêu ra trên đây, một bản chất nội dung rơ rệt về văn hoá đă được đưa ra. Nội dung này ‘là một hệ thống tổ hợp biểu lộ tác phong, bao gồm kiến thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, luật lệ, giáo dục, văn học, phong tục, tập quán và tất cả những h́nh thức sinh sống của tập thể con người sống thành xă hội’. Cũng trong định nghĩa này, hai tính chất căn bản của văn hoá đă được xác định, ‘tính chất biến chuyển theo thời gian và môi trường’ và ‘tính chất hệ thống hữu cơ‘.
31. Áp dụng vào lănh vực gia đ́nh, trong tính chất thứ nhất, tức là ‘tính chất biến chuển theo thời gian và môi trường’, văn hoá gia đ́nh Việt Nam có chiều hướng quá khứ, hiện tại và tương lai. Trong chiều hướng quá khứ, văn hoá gia đ́nh hay được tŕnh bày trong những truyền thống. Trong hiện tại, nó được diễn giải qua những xung đột đang xẩy ra. Có những xung đột đă dịu xuống v́ chiều thắng đă nghiêng hẳn về một phiá, như sự tách biệt dần dà của tiểu gia đ́nh ra khỏi đại gia đ́nh, nam nữ b́nh đẳng,. .. Có những xung đột mà mức độ xung khắc đang c̣n mạnh, như hôn nhân dị chủng, dị giáo, ngừa thai, phá thai, ly dị, ly thân. Và qua những xung đột đang diễn biến trong hiện tại, có lẽ những dự phóng tương lai đă và đang được manh nha. Câu hỏi được đặt ra là ‘Đâu là những biến chuyển, những đặc trưng mới của văn hoá gia đ́nh Việt Nam trong tương lai ?’ Có lẽ những khảo cứu dân số, luật học, kinh tế, nhân chủng, lịch sử, tâm lư, chính trị, xă hội,..sẽ soi sáng và giúp t́m ra câu trả lời. Đó là vấn đề của tương lai, ta chưa nắm được. Điều mà ta nắm được là văn hoá và văn hoá gia đ́nh biến đổi theo một chu kỳ ba động tác : bảo tồn cái đă thu thập trong quá khứ, đồng hoá có chọn lựa cái hiện tại và sáng tạo cái tương lai. Ta có thể diễn tả tính chất biến hoá theo thời gian của hệ thống văn hoá qua biểu đồ sau :
32. C̣n tính chất thứ hai, tức là ‘tính chất hệ thống hữu cơ‘, th́ văn hoá gia đ́nh Việt Nam, cũng như văn hoá nói chung, là một tổ hợp gồm nhiều bộ phận liên lạc mật thiết và tùy thuộc lẫn lộn vào nhau, trong đó ba bộ phận chức năng chính là thiết kế nhận thức, hành động tổ chức và cải tiến ứng xử. Cái tổ hợp này không phải là một trạng thái tĩnh, nhưng là một hệ thống hữu cơ sinh động, có sinh, có tử, có phát triển, có suy tàn. Sự sinh động này tùy thuộc rất nhiều vào môi trường và lịch sử tiến hoá của văn hoá. Xí nghiệp có lẽ là một h́nh ảnh diễn tả đày đủ tính cách hệ thống hữu cơ này của văn hoá. Do một nhận thức, xí nghiệp đă được thiết kế để được tạo dựng. Các nhân viên, từ lănh đạo đến thừa hành, đều đóng góp hành động, tạo thành ra những cơ quan, những nghiệp vụ của xí nghiệp và tổ chức của xí nghiệp. Và tùy theo biến chuyển của thị trường, xí nghiệp phải sáng tạo để cải tiến cách ứng xử. T́m ra cách ứng xử và cải tiến cách ứng xử là giống như tạo ra một xí nghiệp mới vậy. Và cứ thế chu kỳ thiết kế, hành động, cải tiến, chu kỳ nhận thức, tổ chức, ứng xử xoay vần, trong đó các bộ phận xí nghiệp cấu kết vào nhau để phát triển, lớn lên, hay lụi bại, đóng cửa. Ta có thể mượn biểu đồ các tiến tŕnh tổng quát của xí nghiệp để họa ra cái hệ thống hữu cơ của văn hoá như sau :
Kết hợp hai tính chất biến hoá theo thời
gian và môi trường và hệ thống hữu cơ của
văn hoá, sau đây ta sẽ lần lượt xem xét nội
dung văn hoá gia đ́nh Việt Nam qua những điểm
sau đây :
Những nhận
thức quá khứ về gia đ́nh c̣n được bảo
tồn
Những nhận
thức hiên tại về gia đ́nh đang xung đột
Những tổ chức
quá khứ về gia đ́nh c̣n được bảo tồn
Những tổ chức
mới đang xâm nhập và gây xung đột
Những ứng xử
đang được thiết kế về gia đ́nh
Những nét chính
yếu của văn hoá gia đ́nh Việt Nam
Paris, 2006
Trần Văn Cảnh
Mời đọc tiếp các bài :
Xem các bài viết khác trong Trần Văn Cảnh , Khoá 6 GHHV Đà Lạt Việt Nam.