Biến cố 30/4/1975 đã qua lâu rồi. Thời gian 34 năm sau biến cố đã chứng kiến nhiều thay đổi.

Một trong những thay đổi cần biết là thay đổi về não trạng.

Não trạng là cách nhìn, cách suy nghĩ, cách đánh giá, cách đặt vấn đề, cách quan tâm bức xúc.

Ở đây chỉ xin nói vắn tắt một số thay đổi về não trạng trong thời kỳ hậu 30/4/1975.

 1/ Khiêm tốn hơn trong nhận định

Ðã có một thời, đất nước ta chia thành nhiều khối. Mỗi bên coi mình là duy nhất đúng, duy nhất tốt. Nếu không duy nhất, thì ít ra cũng trội hơn.

Nhưng thời gian sống chung bó buộc người ta phải khách quan hơn. Người ta phải nhận ra bên này cũng có nhiều cái đúng cái tốt. Bên kia cũng có nhiều điều không đúng không tốt. Thời gian làm nên nhiều biến chuyển. Xấu rồi ra tốt. Tốt rồi nên xấu.

Nhận định đó khiến người ta khiêm nhường, bớt đi sự tự mãn, tự đắc, tự cao, dễ dẫn tới những hành động gây chia rẽ.

 2/ Bao dung hơn trong phán đoán

Ðã có một thời, người ta sống trong một hệ thống đối kháng và kết án. Kết án người này là xấu xa trên đời này. Kết án người kia là phải mất linh hồn đời sau.

Mọi kết án đó đều khẳng định.

Mọi phân loại kiểu đó đã dựa trên thước đo chật hẹp về lý thuyết, ác cảm theo cảm tính và hiểu biết không đầy đủ.

Nhưng, khi sống cọ sát bên nhau, người ta thấy phán đoán như vậy sẽ làm cho cuộc sống nặng nề thêm. Phải trở nên bao dung, để được bao dung. Bao dung là một nét đẹp của đạo đức.

Riêng người công giáo, họ được nhắc nhở nhiều về bao dung. Bởi vì những lời Phúc Âm răn dạy về xét đoán là rất nghiêm trọng. Xét đoán sao sẽ bị đoán xét như vậy.

 3/ Thiết thực hơn trong quan tâm bức xúc

Có một thời, người ta tranh cãi về lý thuyết này, chủ nghĩa nọ, tôn giáo kia.

Nhưng dần dà, người ta thấy thứ tranh cãi đó làm mất thời giờ. Họ quay về lo cho cuộc sống là thiết thực hơn. Làm sao cho cuộc sống của bản thân và của đồng bào được khá hơn, cao hơn. Vấn đề được đặt ra là: Tôi có được yêu thương, giúp đỡ không? Ai yêu thương giúp đỡ tôi? Tôi có lo cho cuộc sống người khác được tốt đẹp hơn không?

Rốt cuộc, vấn đề thiết thực chính là yêu thương phục vụ trong các liên hệ, ngay từ những việc nhỏ.

Họ sẽ bỏ ngoài tai những hồ sơ nặng về lý thuyết để phân biệt đúng sai. Ðúng sai bây giờ được xác định bằng thực tế yêu thương phục vụ, qua những việc làm vị tha khiêm tốn.

Vì thế sẽ dễ trở thành lỗi thời những định kiến dựa trên lý thuyết suông và kinh nghiệm cũ kỹ.

 4/ Chính xác hơn trong tỉnh thức

Có một thời, người ta lo sợ chủ nghĩa của mình, tín ngưỡng của mình sẽ bị ám hại bởi những chủ nghĩa và tín ngưỡng, mà mình cho là nguy hiểm. Nên phải cảnh giác coi chừng.

Nhưng họ bất ngờ bị đánh thức bởi những nguy cơ khác, mà họ không dè chừng. Ðó là những suy thoái đạo đức, mất ý thức về tội, nếp sống trọng hình thức, thói quen phô trương thành tích, óc thực dụng, ham hưởng thụ, tính lười biếng, kiêu căng, ích kỷ, khinh thường đời sống nội tâm.

Những cái đó mới chính là những kẻ thù độc hại. Nhưng lại được cưng chiều, nâng niu trong chính mình, chứ không cảnh giác.

 5/ Tế nhị hơn trong sự thực

Có một thời, người ta diễn tả sự thực và bảo vệ sự thực một cách trịch thượng.

Nhưng dần dà, những đối thoại và những liên hệ xã hội đòi người diễn tả và bảo vệ chân lý phải tế nhị nhã nhặn. Khiêm tốn là nền tảng của bậc thang giá trị. Khiêm tốn là điều kiện để tìm hiểu sự thực.

Có nhiều điều về lịch sử người ta cho là sự thực, nhưng đúng ra đó chỉ là hiện tượng, chứ không là thực chất. Những gì mình biết không thấm vào đâu với những gì mình không biết.

Có nhiều điều về người khác người ta cho là sự thực, nhưng trước mặt Chúa, thứ sự thực đó lại rất xa cái nhìn của Chúa.

Tế nhị trong sự thực là một nét văn hoá, mà càng ngày càng thấy được chú ý trong đất nước Việt Nam ta.

ù

Những thay đổi trên đây về não trạng đang có chiều hướng phát triển. Phát triển không đồng đều. Người nhiều người ít. Nơi mau nơi chậm.

Thiết tưởng, sự hiểu biết về những thay đổi trên đây sẽ không là dư thừa cho kỷ niệm ngày 30 tháng 4 năm nay.

Long Xuyên, tháng 4 năm 2009